The White Diamond (2005)

Regie: Werner Herzog | 90 minuten | documentaire

De kunstzinnige filmer Werner Herzog werd sinds 1987, na zijn lange samenwerkingsperiode met acteur Klaus Kinski ervan beschuldigd opgebrand te zijn, iets wat hij zelf absoluut niet wenste te onderstrepen. Na eerst wat kleinere docu-projecten te hebben gedaan, maakte hij met zijn Kinski-hommage Mein liebster Feind in 1999 een absolute (kritische) comeback. Zijn Dalai Lama-documentaire uit 2003 werd vervolgens ook goed ontvangen. Daarna is er dan ‘The White Diamond’.

Het is een film die kwalitatief ver boven de gemiddelde reportage- of natuurfilm uitsteekt. Het is een interessant, emotioneel, divers en poëtisch in beeld gebracht verhaal geworden over de totstandkoming van een droom. Het verhaal zelf is erg simpel, maar Herzog heeft er een rijk geheel van weten te maken door het invoegen van andere verhaallijnen, het opbouwen van een zekere emotionele spanning en door gebruik te maken van prachtig camerawerk en mooie en mysterieuze muziek.

Het centrale verhaal is niet spannend wat betreft het welslagen van de missie, waar we als kijker eigenlijk niet aan twijfelen. Het interessantste is uiteindelijk de manier waarop Dorrington en zijn team hun doel bereiken; hoe ze met de tegenslagen omgaan. Ook Dorringtons motivatie en emotionele betrokkenheid zijn waardevolle aspecten voor de toeschouwer. Het is dus, zoals de uitdrukking gaat, niet de bestemming maar de reis waar het om draait. Een groot, emotioneel component van het project is het falen van Dorringtons eerdere experiment met een luchtschip, elf jaar geleden, wat resulteerde in de dood van de beroemde natuurfilmer Dieter Plage. Dorrington zag dit vlak voor zijn ogen gebeuren en hij is er zichtbaar nooit helemaal over heen gekomen. Hij kampt altijd nog met schuldgevoelens en verdriet en zijn huidige missie heeft daarom ook extra betekenis voor hem. Herzog weet goed met deze emoties om te gaan. Hij brengt Dorringtons verdriet in beeld, maar zonder dit uit te buiten voor zijn film.

Herzog creëert een emotionele spanning of verwachting bij het publiek, door de gedetailleerde uitleg (door Dorrington) over het ongeluk van Dieter pas in een vergevorderd stadium van de film te openbaren. In het begin wordt de opzet hiervoor gegeven door in grote lijnen te vertellen wat er gebeurd is en te laten zien dat dit een erg emotioneel effect heeft gehad op Dorrington. Hierdoor blijft dit meespelen in het achterhoofd van de kijker. Totdat alles onthuld wordt en de band met de hoofdpersoon compleet is en we ons volkomen kunnen overleveren aan zijn eigen emoties bij zijn uiteindelijke vlucht in de Witte Diamant.

Deze typering van het luchtschip wordt geïntroduceerd door de lokale medewerker Mark Anthony. Deze kalme, innemende man, zit vol verwondering toe te kijken hoe de kleine zeppelin voor het eerst wordt opgeblazen en vorm begint te krijgen en vergelijkt het dan met een witte diamant (die daar (veel) te vinden is). Als Herzog wat later in de film vraagt of de man niet met dit schip naar zijn familie in Spanje zou willen vliegen, is er gelukkig geen sprake van valse hoop bij de man. Hij beschouwt de vraag als hypothese en beschrijft, met een glimlach en glinsterende ogen, hoe prachtig het zou zijn om, als verloren zoon, daar op het dak te landen en ineens voor de deur te staan. Een aandoenlijk moment. Deze Mark Anthony is, naast Dorrington zelf, een belangrijk emotioneel anker voor de film, alsmede een mogelijkheid tot afwisseling.

Een ander fascinerend zijspoor is het verhaal van de zwaluwen achter de Kaieteur-waterval. In de rotsen achter deze werkelijk adembenemende waterval nestelen zich grote groepen zwaluwen, die we in de film met grote golven langs de waterval naar beneden zien duiken en erachter zien verdwijnen. Onder de bevolking zijn er mythes ontstaan over wat er nu in die rotsen gebeurt en deze verhalen zijn deel geworden van de lokale cultuur. Wanneer Herzog een Guyanees benadert en vertelt dat er zojuist een bergbeklimmer in de rotsopeningen heeft kunnen kijken, wil de man dan ook niet weten hoe het er in werkelijkheid uitziet. Hij wil de kracht van het mysterie behouden en eenieder er zelf over laten fantaseren. Herzog heeft daarom ook wijselijk besloten om alleen de bergbeklimmer in actie te filmen en niet de spelonken zelf.

Herzog weet de verschillende verhaallijnen mooi tot een betekenisvol geheel te smeden en voegt hier nog eens prachtige opnames en muziek aan toe. Een sequentie halverwege de film richt zich puur op het filmen van insecten en reptielen, meestal in close-up. Een leguaan wordt zelfs in extreme close-ups gefilmd, waarbij gedeeltes van zijn lichaam beeldvullend zijn en het lijkt alsof je een gigantisch monster of een vreemde materie bekijkt. Een harige rups is ook van erg dichtbij gefilmd, op een manier die aan de insectendocu ‘Microcosmos’ (1996) doet denken. Met een kikkerachtige hagedis wordt een mooi visueel spelletje gespeeld wanneer de camera het dier volgt terwijl deze zich steeds achter (en op) een boomstam probeert te verbergen. Dit onder begeleiding van aards en ondoorgrondelijk klinkende vioolmuziek.

Het is ook prachtig om uiteindelijk het luchtschip vrij en geruisloos over de bomen en rivieren te zien vliegen. Het zijn werkelijk magische beelden, van een voor Dorrington hemelse gebeurtenis. Zijn reactie wanneer hij geland is, is er één van euforie, verwondering en overweldiging. Zijn gedachten gaan natuurlijk (ook) uit naar Dieter, wat het extra mooi (en dramatisch) maakt.

Het is een interessante, positieve film geworden die de kracht van de menselijke geest eert en gaat over het in stand houden en verwezenlijken van dromen. Het is misschien een pleonasme, maar het moet gezegd worden: deze witte diamant is een klein juweeltje.

Bart Rietvink

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 13 januari 2005