The Wiz (1978)

Regie: Sidney Lumet | 128 minuten | avontuur, familie, fantasie, musical | Acteurs: Diana Ross, Michael Jackson, Nipsey Russell, Ted Ross, Mabel King, Theresa Merritt, Thelma Carpenter, Lena Horne, Richard Pryor, Stanley Greene, Clyde J. Barrett, Derrick Bell, Roderick-Spencer Sibert, Kashka Banjoko, Ronald ‘Smokey’ Stevens, Tony Brealord, Joe Lynn, Clinton Jackson, Charles Rodriguez, Carlton Johnson, Ted Williams, Mabel Robinson, Damon Pearce, Donna Patrice Ingram, Harry Madsen, Glory Van Scott, Vicki Baltimore, Patti Austin, Roberta Flack, Robin Givens, Quincy Jones, Luther Vandross

Broadway is jarenlang een melkkoe geweest voor Hollywood. Vooral gedurende de jaren veertig en vijftig vormden de musicals een bodemloze put van bronmateriaal voor filmbazen, die graag een graantje mee wilden pikken van de grote successen die op Broadway werden behaald. Aan het einde van de jaren zestig leek de bodem dan toch in zicht en waagden weinigen zich nog aan de verfilming van een musical. Het is dus niet zo vreemd dat tegen de tijd dat ‘The Wiz’ de jaarlijkse uitreiking van de Tony Awards domineerde, men niet direct dacht aan een verfilming van de razend populaire musical. Producent Rob Cohen zag echter dollartekens in de ogen en begon aan een missie, die vorm kreeg nadat hij een telefoontje kreeg van Motown-baas Berry Gordy. Zijn protegé – en de moeder van zijn dochtertje Rhonda – Diana Ross had wel oren naar de rol van Dorothy en met mensen als Michael Jackson en Quincy Jones in haar vriendenkring zou het met de muziek in ieder geval wel goed komen. Ross was ‘hot’ nadat ze geschitterd had in ‘Mahogany’ (1975), een Paramount-productie, en Universal wilde ook wel even meeliften met haar succes.

Het verhaal mag als bekend worden beschouwd, al zijn er ten opzichte van ‘The Wizard of Oz’ (1939) de nodige aanpassingen gedaan. Zo is hoofdfiguur Dorothy geen dromerig twaalfjarig meisje maar een door Diana Ross gespeelde verlegen kleuterleidster van halverwege de twintig uit New York. Om redenen die voor de kijker nooit duidelijk worden is ze niet op haar gemak wanneer haar tante Emma (Theresa Merritt) een huis vol vrienden en familie heeft uitgenodigd voor een sfeervol diner. Wanneer haar hondje Toto naar buiten glipt, de sneeuw in, rent ze hem achterna, waarna ze in een sneeuwstorm terechtkomt die haar meeneemt naar Oz. In dit wonderlijke rijk ontmoet ze achtereenvolgens een vogelverschrikker zonder verstand (Michael Jackson), een tinnen man zonder hart (Nipsey Russell) en een leeuw zonder moed (Ted Ross). Samen gaan ze op zoek naar de tovenaar (Richard Pryor) die hen wellicht kan helpen bij het vervullen van hun wensen. Voor het zo ver is, moeten ze echter wel zien af te rekenen met de gemene heks Evilline (Mabel King), die hen de voet dwars probeert te zetten.

Voor deze megaproductie werd scenarioschrijver Joel Schumacher gecontracteerd. De man die ooit begon als kostuumontwerper en kort voor ‘The Wiz’ scripts schreef voor matig ontvangen films als ‘Sparkle’ en ‘Car Wash’ (beiden 1976), zou de klassieke bestseller van L. Frank Baum wel even onder handen nemen. Hij gaf een moderne draai aan Baums verhaal door het van landelijk Kansas te verplaatsen naar de grootstedelijke onrust van New York City. En wie kent die stad nou beter dan Sidney Lumet, de man die de filmliefhebber gedurende de jaren zeventig fantastische films als ‘Serpico’ (1973), ‘Dog Day Afternoon’ (1975) en ‘Network’ (1977) had geschonken? Hoewel Lumet geen ervaring had met het regisseren van musicals, ging hij de uitdaging toch aan. Er kan toch weinig misgaan met een project waar zulke grote namen aan verbonden zijn, zou je denken. Maar hoewel de film vier Oscarnominaties in de wacht sleepte (allen in creatieve en muzikale categorieën) ging ‘The Wiz’ toch de geschiedenisboeken in als een mislukking. De pers sabelde de musical neer en het publiek bleef weg.

Is de film dan écht zo slecht? Vergeleken bij de verfilming uit 1939 wel. En dat heeft alles te maken met de matige uitwerking van het verhaal en de personages. Het intieme karakter van Victor Flemings origineel heeft plaats moeten maken voor bombastische scènes zonder oprechte emoties, die slechts door een minimum aan karakterontwikkeling bijeen worden gehouden. Daardoor zwalkt het verhaal doelloos heen en weer, van Dorothy’s onverklaarbare isolatie binnen haar familie tot haar al even onbegrijpelijke avonturen in Oz. Daar komt nog bij dat het acteerwerk matig is. Vooral Diana Ross laat een hoop steken vallen. Niet alleen is zijn met haar 34 jaar simpelweg te oud voor de rol van Dorothy, ze werkt met haar constante gepruil bovendien behoorlijk op de zenuwen. Zelfs haar exceptionele stem kan haar performance niet redden. Van op papier interessante acteurs als Richard Pryor en Lena Horne (als de goede heks Glinda) zien we jammer genoeg veel te weinig. Ted Ross (die ook op Broadway de leeuw speelde) en ook de nog piepjonge Michael Jackson halen een aardig niveau, maar kunnen niet verhelpen dat het acteerwerk in zijn geheel tekortschiet.

Deze film moet het, zoals zoveel musicals, vooral van zijn uiterlijke pracht en praal hebben. De decors, kostuums (van Tony Walton) en make-up (van de illustere Stan Winston) zijn tot in detail verzorgd en een lust voor het oog. De klassieker van L. Frank Baum heeft een urban make-over gekregen en de manier waarop dat gedaan is verdient veel lof, want ook de grimmige kant van een miljoenenstad als New York komt naar voren. Daarnaast is ook de muziek goed verzorgd, al moet gezegd worden dat de uptempo nummers (onder meer ‘Can’t You Feel A Brand New Day’ en ‘Ease on Down the Road’) heel wat beter uit de verf komen dan de ballads. Vooral de solo van Lena Horne – toch een grande dame van weleer – en het slotlied van Ross missen op pijnlijke wijze hun doel. Art-direction en muziek staan dusdanig op de voorgrond dat je van het verhaal zelf niets meer meekrijgt. Evillene, de wicked witch of the west, wordt aangekondigd als de kwade genius, maar we krijgen haar welgeteld twee keer in beeld en in beide scènes wordt nauwelijks duidelijk waarom ze zo gehaat wordt. Het lied dat actrice Mabel King ten gehore brengt is echter wel van een aardig niveau. Het is tekenend voor de gehele film. En dat verwacht je niet van Sidney Lumet, die er doorgaans juist om bekendstaat zich niet te laten leiden door uiterlijkheden en meestal het beste in zijn acteurs naar boven weet te halen.

‘The Wiz’ is de spreekwoordelijke vreemde eend in het oeuvre van Sidney Lumet. Het mag duidelijk zijn: hij is niet in de wieg gelegd voor musicals. Wie intens wil wegdromen bij de avonturen van Dorothy en haar hondje Toto in het land van Oz, kan maar beter Victor Flemings versie uit 1939 bekijken. Lumets moderne versie ‘The Wiz’ mag er met zijn imposante en getalenteerde cast dan spetterend uitzien en bij vlagen de pan uit swingen, de eindafrekening leert ons dat het niets meer is dan een kleurige luchtballon. Prik door dat zuurstokroze laagje vernis heen en er blijft bitter weinig over…

Patricia Smagge

Waardering: 2

Bioscooprelease: 28 juni 1979