Three Minutes: A Lengthening (2021)

Regie: Bianca Stigter | 69 minuten | documentaire | Met: Helena Bonham Carter

Historicus en cultuurcriticus Bianca Stigter heeft met ‘Three Minutes: A Lengthening’ een bijzonder rijk en treffend filmessay gemaakt ter nagedachtenis aan de Joodse gemeenschap uit het Poolse stadje Nasielsk. Aan de basis van dit essay ligt een drie minuten durend amateurfilmpje van David Kurtz, een puissant Amerikaans zakenman die tijdens een zomerlange Europese reis tevens zijn familiewortels naging. Zo kwam in 1938 Kurtz in Nasielsk terecht, niet lang voordat het onheil zich uitstortte over de Joodse gemeenschap van dit stadje.

Zowel qua inhoud als vorm telt iedere minuut in het amper zeventig minuten durende ‘Three Minutes: A Lengthening’. Met kleine variaties herhaalt het visuele essay het gerestaureerde filmpje van Kurtz. Het essay gaat niet alleen over het amateurfilmpje, het is het DNA van Stigters film. Al speurend ontsnapt geen enkele blik aan de regisseur, het monnikenwerk spat af van het doek. Dit kan (visueel) saai klinken maar is het allesbehalve, zeker als je het resultaat van al het detectivewerk in ogenschouw neemt: het probeert mensen, veelal holocaust slachtoffers, voor de herinnering in leven te houden. Bijkomstig is dat je vanuit een historisch besef leert kijken naar iets wat misschien lijkt op het zoveelste Omroep Max-vakantiefilmpje.

De levensader, en tevens de horror, van ‘Three Minutes: A Lengthening’ zit in de talloze anekdotes die loskomen bij nog in leven zijnde betrokkenen, waaronder de hoogbejaarde Maurice Chandler. Per toeval attendeerde een familielid de naar Amerika geëmigreerde Chandler op het reisfilmpje van Kurtz dat inmiddels op het internet huisde. In de voice-over vertelt Chandler gretig over hoe hij onderdeel was van het jonge grut dat in beeld probeerde te komen, maar de Amerikaanse zakenman richtte zijn nieuwe speeltje liever op de pittoreske omgeving dan op de kleurrijke bewoners. Chandler, toentertijd een tiener, herkent bijna geen enkele vrouw die het oog van de camera kruiste. Vanwege het strenge geloof mocht hij immers niet naar vrouwen kijken. Toen was dat gewoon zo, verzucht hij. Niettemin ervoer hij het als een onbezorgde tijd, het leven was overzichtelijk en ‘iedereen’ werkte bij de grote knopenfabriek die tot ver in Duitsland werd geroemd. Niemand wist volgens Chandler wat er hun te wachten stond. Met knikkende knieën kijken Stigter en Glenn Kurtz dan ook voorbij de onschuld van het reisfilmpje. Nog altijd slaan deze getuigenissen in als een bom.

‘Three Minutes: A Lengthening’ toont een diep verlangen naar de kracht van herinneren. Het probeert iets te redden van wat niet meer is, iets wat vooral nog doolt in beeldflarden. Slechts enkele honderden van een paar duizend Joodse mensen uit Nasielsk hebben de holocaust overleefd. Kurtz’s filmpje bevat rond de 150 gezichten uit die gemeenschap, waarvan zijn kleinzoon en schrijver Glenn met vitale hulp tot nu toe elf mensen heeft kunnen identificeren. Stemmen als die van Chandler representeren de nog enige levende verbinding met de onmetelijk trieste geschiedenis achter deze drie minuten. Het luisterend kijken naar Stigters filmessay sterkt daarom de hoop in de kracht van getuigenis voor latere generaties.

Roy van Landschoot

Waardering: 4

Bioscooprelease: 7 april 2022