Tillema (2002)

Regie: Herman de Boer | 52 minuten | documentaire

Fotograaf en acteur Thom Hoffman toont een glimp van het omvangrijke archief van Hendrik Tillema in het Rijksmuseum voor Volkenkunde in Leiden. Het bevat de talloze brieven, foto’s en publicaties van een uitzonderlijk man.  Geboren in het Friese dorp Echten vertrekt hij in 1896 naar Nederlands-Indië om daar carrière te maken. In Semarang werkt hij eerst in loondienst als apotheker, maar binnen afzienbare tijd koopt hij de apotheek op. De apotheek grenst echter aan een oude bottelarij en hij besluit deze te moderniseren. Na veel tegenslagen slaagt hij erin tafelwater te bottelen met koolzuur en zonder de vervelende bijsmaak van jodium. Door een uitgekiende publicitaire strategie trekt hij onevenredig veel aandacht voor zijn product door bijvoorbeeld een luchtballon boven de stad te laten hangen. Zijn publicitaire genie zet hij vervolgens in voor de bevordering van de slechte leefomstandigheden van de inlanders in de kampongs. Als een van de weinige blanken heeft hij met een camera in de aanslag oog voor de keerzijde van de koloniale samenleving en ook zijn pen zet hij in voor de strijd tegen de sociale wantoestanden. Net als Multatuli wenst hij niet de andere kant op te kijken, maar te doen wat binnen zijn vermogen ligt om een einde te maken aan het onrecht.

Het uitvoerig getoonde historische beeldmateriaal maakt deze documentaire bijzonder. Tillema’s beelden maken genadeloos duidelijk dat als de Europeanen de misstanden hadden willen zien, dit gemakkelijk had gekund. Een stap buiten de luxe auto tijdens een rit was voldoende geweest om net als Tillema getuige te zijn van de armoedige hutten, het levensbedreigende gebrek aan hygiëne en de schrijnende gevolgen daarvan. Alleen de vreselijke stank kon hij niet in beelden vastleggen, maar die vermeldde hij dan in de fotobijschriften. De documentaire is geen hagiografie, maar dwingt wel tot bewondering voor de moed van Tillema om een onaangename boodschap te verkondigen geïllustreerd met zijn confronterende foto’s. Iets waar zijn landgenoten bepaald niet op zaten te wachten.

Diana Tjin-A Cheong

Waardering: 3