Timbuktu (2014)
Regie: Abderrahmane Sissako | 100 minuten | drama | Acteurs: Ibrahim Ahmed, Abel Jafri, Toulou Kiki, Layla Walet Mohamed, Mehdi A.G. Mohamed, Hichem Yacoubi, Kettly Noël, Fatouma Diawara, Adel Mahmoud Cherif, Salem Dendou, Mamby Kamissoko, Yoro Diakité, Cheik A.G. Emakni, Zikra Oualet Moussa, Weli Cleib, Djié Sidi, Damien Ndjie
Timboektoe. Lang was de zandstad voor deze recensent omgeven van mysterie. De enige bekendheid ontleende het als vluchtplaats van Donald Duck. Recent kwam de Malineze plaats vaker in het nieuws. Eerst waren het de oorspronkelijke bewoners, de Toearegs, die in opstand kwamen tegen het nationale gezag. Vanuit de daarop volgende chaos wisten extremistische rebellen van Islamitisch allooi de stad over te nemen. Sigaretten, voetbal en muziek werden verboden, vrouwen werden geacht lichaambekledende gewaden te dragen. Soldaten patrouilleerden ter controle over de stadsmuren. Precies deze periode vormt het onderwerp van ‘Timbuktu’.
Tijdens dat omstreden bewind werd het lokale erfgoed massaal vernietigd. ‘Timbuktu’ opent derhalve met een vrij direct shot van verwoeste beeldjes. Maar dat erfgoed houdt niet op bij materiële zaken. Ook de endemische mens, waarvan sommigen al vele generaties de nationale zandvlakten bewandelen, behoort toe tot het nalatenschap van de stad. Herder Kidane, die met zijn vrouw en dochter vee drijft in de duinen rondom Timboektoe, is zo’n mens. Wanneer zijn favoriete koe tijdens het herderen afdwaalt en in de netten van visser Amadou belandt, ontstaat er een ruzie met fatale gevolgen. Kidane schiet de visser in een worsteling dood. De nieuwe Islamitische leiding toont geen clementie. De sharia is duidelijk. Een onherroepelijke dood ligt in het vooruitschiet.
Kidane is niet de enige die last ondervindt van de nieuwe bezetters, met hun absurde regelgeving en strenge wetten. De imam van de plaatselijke moskee kan zich niet vinden in de onmenselijkheid van deze jihad. Een jonge vrouw wordt tegen haar wil uitgehuwelijkt aan één van de strijders. Andere jongeren zoeken hun vrijheid in verboden muziek. Het gevolg is een omvangrijke serie van zweepslagen. Een ongetrouwd liefdespaar wordt gestenigd. En zo is de gehele stad onderworpen aan een repressief beleid, vol angst en vreugdeloosheid. En chaos.
Uiteindelijk komen al deze verhaallijnen in ‘Timbuktu’ bij elkaar. Het kan niet alleen wat rommelig overkomen, ook staat het echte betrokkenheid in de weg. De voornaamste verhaallijn, dat van herder Kidane, heeft bijvoorbeeld wel heel weinig om het lijf. De echte hoofdpersoon van ‘Timbuktu’ is natuurlijk de stad zelf. De film schittert in zijn observaties en beschrijvingen van het dagelijkse leven onder het nieuwe bewind. Heel persoonlijk wordt het daardoor niet, mooi is het wel. Die bevalligheid wordt versterkt door de prachtige omgevingplaatjes. Als toeschouwer voel je als het ware het zand om je heen opstuiven.
Erg kritisch wordt ‘Timbuktu’ alleen niet. Daarvoor is de afstand tot de personages ietwat te groot, zowel aan de kant van de oorspronkelijke bewoners als die van de bezetters. Dat één van de jihadisten rookt, is nog wel het meest misdadig. Verder zijn de bezetters ook maar mensen die handelen naar hun geloof. Intelligent is het geenszins, maar echte slechteriken zijn het ook niet. Het is de combinatie van strenggelovige, fundamentalistische en gewelddadige Islam die het hier moet ontgelden, niet diegenen die de wetten uitvoeren. Die veilige invalshoek is daardoor ook wat makkelijk. ‘Timbuktu’ blijft nu hangen tussen karakterloos verslag en gematigde aanklacht.
Wouter Los
Waardering: 3
Bioscooprelease: 26 maart 2015
VOD-release: 28 juli 2015
DVD- en blu-ray-release: 28 juli 2015