Tokyo! (2008)

Regie: Michel Gondry, Leos Carax, Joon-ho Bong | 107 minuten | komedie, drama, fantasie | Acteurs: Ayako Fujitani, Ryo Kase, Denis Lavant, Jean-Francois Balmer, Teruyuki Kagawa, Yu Adi

Wat krijg je als je drie geheel verschillende filmmakers de opdracht geeft om een film te maken die zich moet afspelen te midden van de dagelijkse hectiek en anonimiteit van de grote stad? Dat is de opzet van het originele project ‘Tokyo!’, waarin de regisseurs Michel Gondry, Leos Carax en Joon-ho Bong allemaal op geheel eigen wijze aan de slag gaan met de Japanse hoofdstad als thema voor hun film. De resultaten variëren van geslaagde microportretten van de inwoners tot ongrijpbare abstractie.

In ‘Interior Design’ van Michel Gondry zien we Tokyo terug als een drukke metropool, waar de mensen langs elkaar heen leven en moeten zien te overleven te midden van de dynamiek en vele regels en procedures van de grote stad. Gondry benadrukt hierin vooral de anonimiteit van een stad als Tokyo. Het jonge stel dat de hoofdrol heeft in zijn verhaal moet een weg zien te vinden in een wereld waarin zij machteloos lijken te staan. Alles wat zij nodig hebben om te kunnen overleven (huis, baan, eten) lijkt te worden geregeld door anonieme krachten. Het enige wat zij kunnen doen is zich laten meevoeren. Dit valt vooral zwaar voor Hiroko. Zij moet in de schaduw leven van haar vriendje, die een carrière als filmmaker ambieert. Zelf spendeert zij haar tijd liever met het uitknippen van leuke plaatjes uit tijdschriften, maar voor zo’n ambitieloze houding lijkt geen ruimte te zijn in de grote stad. Je bent nu eenmaal een tandwiel in het grotere geheel of je dat wilt of niet. Te midden van deze anonimiteit weet Gondry echter een mooi portret neer te zetten over twee mensen in de bloei van hun leven, die nog erg bezig zijn zichzelf te leren kennen. Dat is wat zijn verhaal optimistisch houdt. Zelfs middenin de mechaniek en oppervlakkigheid van de stad ontkomt de mens er niet aan om zichzelf tegen te komen en hiermee de confrontatie aan te gaan. Overigens wel op zeer bizarre wijze, maar dat is iets wat u zelf maar moet bekijken…

Van geheel andere makelij is ‘Merde’ van Leos Carax. Het is het vreemde verhaal over een man die op een dag uit het riool klimt, de inwoners van Tokyo schrik aanjaagt door onder andere hun bloemen en contant geld op te eten en vervolgens weer verdwijnt. Alleen maar om op een dag weer opnieuw op te duiken, maar ditmaal gewapend met wat handgranaten. De internationale media duiken op het verhaal, maar niemand lijkt het antwoord te hebben op de vraag wie deze vreemde figuur is. Carax vertelt zijn verhaal op totaal onnavolgbare wijze. Het resultaat is een film die ongrijpbaar is. Is het rioolmonster een metafoor voor het westen? Is het een uitvergroting van alle verwarde types die men tegenkomt in de stad? Wil hij iets zeggen over de rol van een stad bij identiteitsvorming? Of is het gewoon een raar filmpje en moeten we er niet teveel achter zoeken? De regisseur biedt geen uitkomst. Wel slaagt Carax erin zijn hersenspinsels erg mooi in beeld te brengen, met af en toe bijzondere vondsten in camerawerk, montage en verhaalstructuur. Of dat genoeg is om drie kwartier te kunnen genieten van een verhaal dat hoogstens iets zegt over de mate van vervreemding in een stad, maar verder een mysterie blijft zal sterk afhangen van de kijker.

Joon-ho Bong keert met het slotstuk ‘Shaking Tokyo’ terug naar de stijl die Gondry inzette en sluit af met een portret van een ‘hikikomori’, een moderne kluizenaar die midden in de stad leeft. Zijn film heeft daardoor iets meer maatschappelijke lading dan die van Gondry, want hij gaat in op een fenomeen dat daadwerkelijk bestaat in Japan. Jonge mannen en vrouwen die ervoor kiezen geen onderdeel meer te zijn van de samenleving en zich in totale isolatie terugtrekken. De hoofdpersoon in Bongs film heeft zelfs al meer dan tien jaar geen oogcontact gemaakt met de bezorgers die hem zijn dagelijkse benodigdheden brengen. Totdat een plotselinge aardbeving ervoor zorgt dat het aantrekkelijke meisje dat zijn pizza bezorgt flauw valt in zijn appartement. Nu moet hij wel menselijk contact maken. De rest van de film beschrijft de zoektocht van de man (zijn naam komen we nooit te weten) naar het meisje, waarvoor hij toch echt zijn appartement zal uitmoeten. Bong brengt dit zeer gedetailleerd in beeld en maakt heel goed de nervositeit voelbaar die gepaard gaat met het kluizenaarsbestaan en de plotselinge verstoring hiervan. Kleine, alledaagse gebeurtenissen, welke de meeste mensen niet eens zouden opmerken, krijgen hierdoor ineens een grote impact. Een straaltje zonlicht, de aanraking van een medemens, de straat opgaan. Allemaal zaken waar de meeste van ons niet eens bij stilstaan, maar welke in ‘Shaking Tokyo’ een geweldige lading krijgen.

‘Tokyo!’ is een film die vooral gekarakteriseerd wordt door zijn originaliteit en gewaardeerd zal worden door kijkers die eens iets anders willen zien dan het standaard imago van Godzilla en Yakuza wanneer het om deze broeiende metropool gaat. Niet alle films zijn even goed en nergens wordt er echt baanbrekend werk verricht, maar de hoge mate van vernieuwingsdrang onder de regisseurs zorgt ervoor dat dit ruimschoots wordt gecompenseerd. Met zijn nadruk op anonimiteit, vervreemding en isolement wellicht niet het meest opbeurende plaatje van een grote stad, maar zeker een plaatje om bij stil te staan.

Sander Colin