Tokyo Story – Tokyo Monogatari (1953)

Recensie Tokyo Story CinemagazineRegie: Yasujiro Ozu | 136 minuten | drama | Acteurs: Chishu Ryu, Chieko Higashiyama, Setsuko Hara, Haruko Sugimura, Sô Yamamura, Kuniko Miyake, Kyôko Kagawa

Een synopsis van het verhaal van ‘Tokyo Story’ doet niet vermoeden dat het hier om een als meesterwerk bekend staande film gaat. De ontwikkelingen en gebeurtenissen in de film zijn haast bedrieglijk simpel; iets wat doorgaans het geval is in de films van Yasujiro Ozu. Echter, binnen zijn eenvoudige verhaallijnen wordt vaak op scherpzinnige wijze de (zere) vinger gelegd op essentiële menselijke waarheden en gedragingen.

‘Tokyo Story’ kenmerkt zich, net als ‘Late Spring’ (1949), door een uiterst hoge mate van eenvoud, of liever gezegd, door een hevige concentratie op een specifiek aspect of thema, waardoor vaak sterke emotionele dieptes van de personages bereikt wordt, met wie we als kijker een steeds sterkere band ontwikkelen. ‘Late Spring’ richtte zich uitvoerig op de verhouding tussen een vader en zijn dochter, die moeite heeft met haar ophanden zijnde huwelijk vanwege het noodzakelijke loslaten van haar vader. ‘Tokyo Story’ nu, richt zich bijna dwangmatig op de ontstane kloof tussen ouders en kinderen, en hoe deze laatste geen tijd en plaats meer (lijken te) hebben voor hun ouders.

Het probleem wordt op een dermate intense en meedogenloze manier gepresenteerd, dat je er niet omheen kunt, en je als kijker bijna niet anders kan dan de ouders en hun schoondochter Noriko (Setsuko Hara) in je hart te sluiten en te gaan nadenken over de onvermijdelijkheid (of niet) en de mogelijke betreurenswaardigheid van de ontwikkelingen in de film.

De ongewenstheid van de ouders neemt verschillende vormen aan. Sommige kinderen (zoals Shige) lijken ronduit geïrriteerd te zijn dat de ouders op bezoek komen, en er gaat dan ook geen enkele waardering of liefde uit van hun personages jegens de ouders. Echter, de impact van het overlijden van de moeder is bij deze personages opvallend genoeg des te heviger. Keizo’s grappende opmerking tegen een collega wanneer zijn moeder net is ziek geworden, Dood en begraven komt spijt te laat, wordt een pijnlijke waarheid voor hem en Shige. Bij anderen is wel te zien dat ze om hun ouders geven, maar hier speelt vooral hun dagelijkse routine en verplichtingen hun parten. Ze zouden (misschien) wel tijd willen spenderen met pap en mam, maar er is gewoonweg weinig mogelijkheid hiertoe in het drukke moderne leven van de kinderen. Helemaal als het gaat om een metropool als Tokyo, blijkt dat er weinig plaats is voor de traditioneel ingestelde, en in een rustig tempo levende ouders.

Het is dit contrast tussen de oude traditionele, rustige wereld van de ouders, en de meer moderne sensibiliteit waarin volle agenda’s en een groeiende industrie centraal staan dat een van de grote krachten is van de film, en zowel inhoudelijk als visueel en muzikaal terugkomt. Shots van de rustieke, natuurrijke leefomgeving van de ouders worden afgewisseld met verschillende shots van in aanbouw zijnde fabrieken of flatgebouwen. De scènes in en om het badhuis waar de ouders naar toe zijn gestuurd behoren tot de mooiste en meest tekenende scènes van de film. We zien hoe ze proberen te rusten in hun kamer terwijl het een drukte van jewelste is buiten hun kamer: een spelend bandje, een continu komen en gaan van (jonge) bezoekers. Wanneer ze met z’n tweeën op de rand van de pier zitten en hun leven en dat van het moderne Japan observeren voel je als kijker dat ze hier niet thuis horen en samen in hun eigen wereld veel gelukkiger zijn. Erg aandoenlijke, poëtische scènes.

Schoondochter en weduwe Noriko fungeert als het ware als een soort verbinding tussen de oude en de nieuwe wereld. Zij is de tijdgenoot van de werkelijke kinderen van het Hirayama echtpaar en heeft ook een drukke baan op een kantoor, maar weet wel tijd te maken voor haar schoonouders. Ze is uitermate loyaal aan deze mensen, en hun overleden zoon. Ze weigert te trouwen uit respect voor de ouders, en daarnaast neemt ze waar het maar kan de tijd om hen te ontvangen of Tokyo te laten zien. Het is werkelijk hartverwarmend om te zien hoe het ook kan, en hoe de band tussen Noriko en haar schoonmoeder zich ontwikkeld in de intieme scènes bij haar thuis.

Het is ironisch dat het juist de schoondochter is die veel liefde en genegenheid toont, terwijl de eigen kinderen het laten afweten. Maar wellicht gaat het vaak zo. Je beschouwt familie of vrienden vaak als vanzelfsprekend, en merkt pas hoeveel ze betekenen en verdienen als het te laat is, of als je door iemand anders met je neus op de feiten wordt gedrukt. Toch is het bijzonder schrijnend en pijnlijk om te zien hoe het Hirayama echtpaar wordt bejegend. Zelfs wanneer de moeder net overleden is, zijn de kinderen nog niet genezen. Na even gerouwd te hebben willen ze zo snel mogelijk weer naar huis om aan het werk te gaan of een honkbalwedstrijd te kunnen zien. Ook wordt al snel de erfenis verdeelt – Shige heeft bijvoorbeeld wel oren naar die mooie zomerkimono.

De nog bij de ouders inwonende, en thuisgebleven, dochter Akiko verwoordt deze betreurenswaardige situatie tegen Noriko door te zeggen dat de kinderen alleen maar aan zichzelf denken en niet weten hoe snel ze weg moeten komen. Hoewel dit wel erg expliciet is, en het wellicht beter was geweest deze conclusie aan de (intelligentie van) de kijker over te laten, is Noriko’s antwoord wel waardevol en stelt de thematiek wat meer op scherp. Want, ook al is Noriko hier het nostalgische middelpunt en lijkt de voorkeur van Ozu uit lijkt te gaan naar de oude waarden, Noriko’s antwoord dat het nu eenmaal zo gaat, en dat kinderen hun eigen leven gaan leiden zonder zich nog veel met de ouders te bemoeien, doet de kijker weer goed nadenken over de kringloop van het leven en bepaalde onvermijdelijke, natuurlijke processen. In hoeverre dit te betreuren is, en tot op welke hoogte de gedragingen in deze film af te keuren zijn, zijn interessante en waardevolle vragen om over na te denken. ‘Tokyo Story’ is een film die de kijker in zijn hart raakt (en steekt) en tegelijkertijd aanzet tot reflectie. Veel meer kun je van een film toch niet vragen?

Bart Rietvink

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 14 mei 2015
DVD-release: 23 juni 2015
DVD-release: 15 juni 2016 (DVD-box Yasujirô Ozu)
Bioscooprelease: 3 februari 2022 (re-release in 4K)