Tommy (1975)

Regie: Ken Russell | 111 minuten | drama, fantasie, musical | Acteurs: Oliver Reed, Ann-Margret, Roger Daltrey, Elton John, John Entwistle, Eric Clapton, Keith Moon, Paul Nicholas, Jack Nicholson, Robert Powell, Pete Townshend, Tina Turner, Arthur Brown, Victoria Russell, Ben Aris, Mary Holland, Gary Rich, Dick Allan, Barry Winch, Eddie Stacey     

‘Captain Walker didn’t come home, his unborn child will never know him’

Iedere zichzelf respecterende rockliefhebber zal bovenstaande regel onmiddellijk herkennen. Het zijn de eerste woorden van ‘Tommy’, de rockopera waarmee The Who zichzelf in 1969 onsterfelijk maakt. Al bij release van de dubbelelpee wordt duidelijk dat het spectaculaire verhaal, over een jongen die het als doofstomme blinde tot flipperkampioen schopt en vervolgens ten onder gaat aan zijn eigen populariteit, vraagt om een verfilming. In 1975 is het dan eindelijk zover.

‘Listening to you, I get the music’

Die verfilming kost de makers wel het nodige denkwerk. Eerst moeten ze muziek en tekst grondig herzien. Sommige instrumentals worden ingekort (Sparks), andere verdwijnen helemaal (Underture). Om het verhaal vloeiender te maken, schrijven de leden van The Who enkele nieuwe stukken muziek, stukken die misschien niet alle even fantastisch zijn maar die wel helpen om het verhaal te verhelderen. Misschien het grootste verschil met het oorspronkelijke werk is dat er verschillende gastzangers komen opdraven. Het levert een paar prachtige bewerkingen op, waarvan vooral Acid Queen (Tina Turner) en Pinball Wizard (Elton John) er bovenuit steken. De ‘echte’ acteurs (Ann-Margret, Oliver Reed, Jack Nicholson) zingen hun stukken bovendien zelf. Hoewel het vooral Reed niet al te best afgaat, zorgt het er wel voor dat ‘Tommy’ muzikaal minder glad is dan andere muziekfilms.

‘He’s your leader, he’s your guide, on the amazing journey together you’ll ride’

De regisseur die wordt aangetrokken om die prachtmuziek van even prachtige beelden te voorzien, is de Engelsman Ken Russell. De films die Russell hiervoor maakt variëren in visueel opzicht van uitbundig tot volkomen hysterisch. Die films worden dan ook niet altijd juichend ontvangen. Gelukkig blijkt Russell de juiste man op de juiste plaats. De film is een spektakelstuk, vol kleuren, visuele uitspattingen en psychedelische trips. Vooral Eyesight to the Blind, Acid Queen en Amazing Journey zien er geweldig uit, terwijl Champagne (Ann-Margret die in het wit gekleed en in een witte kamer getroffen wordt door een bonen-in-saus-bombardement) op zijn minst opmerkelijk is. Zo wordt ‘Tommy’ onder leiding van Russell een wonderlijke reis waarbij je ogen en oren tekort komt.

‘I’m free, I’m free, and freedom tastes of reality!’

Hoewel het verhaal van ‘Tommy’ een paar jolige elementen kent, zitten er onder de oppervlakte genoeg serieuze thema’s. De blindheid waarmee Tommy wordt getroffen is een metafoor voor de verblinding waarmee de meeste mensen door het leven gaan. De genezing van Tommy is dan ook eerder een spirituele wedergeboorte dan een letterlijke genezing. Pete Townshend, leider van The Who, verkeert in de tijd dat hij ‘Tommy’ schrijft onder de invloed van een Indiase goeroe, een invloed die duidelijk is terug te vinden in de thematiek.

‘The crowd went crazy as Tommy hit the stage’

Maar ‘Tommy’ kent een nog veel interessanter thema. In de jaren 60 en 70 beginnen rocksterren steeds meer de plaats in te nemen van God, een God waarin nog maar weinig mensen geloven. De rocksterren doen daarbij niet veel moeite om die verering tegen te gaan. ‘Tommy’ toont niet alleen wat een enorme afstand er is ontstaan tussen het idool en zijn fan maar ook hoe een fan zijn held laat vallen als die niet zorgt voor instant verlossing, of als merchandising een overheersende rol gaat spelen. Het aardige aan ‘Tommy’ is dat een aantal toenmalige idolen aan de film meewerkt. Zo speelt Eric Clapton, die in de jaren 60 abusievelijk voor God wordt aangezien, een nederige dienaar in de tempel van een ander idool (Marilyn Monroe). Ook zien we Elton John met een fabelachtige bril en op plateauzolen die zo ongeveer tot het plafond reiken.

‘I get excitement at your feet’

Net als ‘Jesus Christ Superstar’ en ‘The Wall’, bewijst ‘Tommy’ dat de combinatie van opwindende muziek en opwindende beelden soms meer oplevert dan de som der delen. In dat opzicht is ‘Tommy’ een typische exponent van de jaren 70, een decennium waarin rockshows enorme spektakelstukken zijn met diashows, opblaasbare biggen en vloeistofprojecties. Toch doet die tijdsgebondenheid niets af aan de kwaliteit van deze film. Sterker nog, om niet van het spektakel ‘Tommy’ te genieten moet je als kijker zo ongeveer blind en doof zijn. En een beetje stom bovendien.

Henny Wouters

Waardering: 4