Toni Erdmann (2016)
Regie: Maren Ade | 162 minuten | komedie, drama | Acteurs: Peter Simonischek, Sandra Hüller, Michael Wittenborn, Thomas Loibl, Trystan Pütter, Hadewych Minis, Lucy Russell, Ingrid Bisu, Vlad Ivanov, Victoria Cocias, Radu Banzaru, Anna Maria Bergold, Ingrid Burkhard, Manuela Ciucur, Cezara Dafinescu, Julischka Eichel, Klara Höfels
In de regelmaat komt filmhumor voort uit situaties, uit anekdotes of uit herhaling. Personages zijn niet zozeer grappig van zichzelf, maar door hun eigen onwetendheid en onkunde komen ze wel zo over op het publiek. Als een personage daadwerkelijk zelf grappig tracht te zijn, ontaardt dat vaak in een tergende flauwheid. Toch is het geen onmogelijkheid om humor een meer persoonlijke gestalte te geven, zo bewijst de hoofdpersoon uit het Duitse ‘Toni Erdmann’. Deze Winfried Conradi (Peter Simonischek) gebruikt humor om de ernst uit het leven te halen.
Dat laat hij al meteen in de openingsscène zien, als er een bezorger een pakketje bij zijn huis komt afleveren. Wanneer er aangebeld wordt, doet er een goedlachse, dikkige man open. Het postpakket is niet voor hem, zo beweert hij. Zijn broer Toni, die bij hem inwoont, heeft weer eens wat besteld. Maar wees gewaarschuwd, zo alarmeert hij de bezorger, zijn broer is net vrijgekomen uit de gevangenis. Hij zat vast voor het versturen van bombrieven. Bij de bezorger breekt zichtbaar het zweet uit als hij een blik naar het pakketje in zijn handen werpt. Een bestelling die hij al een tijd bij zich draagt. De broer van de geadresseerde doet er wat lacherig over. Hij zal zijn broer er maar eens bijhalen. Na een hoop gerommel en onderling geschreeuw komt dezelfde man, zichtbaar verkleed, in de deuropening te staan. De bezorger heeft in zijn nervositeit niets door. Het is geen porno hoor, zo wijst hij naar het pakket in de handen van de diender, het is veel belangrijker dan dat. De serieuze bezorger overhandigt het pakket en weet niet hoe snel hij weg moet komen. De grap, het sollen met die typisch Duitse pünktlichkeit, is geslaagd. Komedie is in ‘Toni Erdmann’ niet zomaar een gegeven, maar een doelmatig instrument.
Maar er schuilt natuurlijk ook een zekere tragiek achter al die grollenmakerij. Winfried is eenzaam. Hij is jaren geleden gescheiden van zijn vrouw. Een nieuwe liefde heeft hij nooit gevonden. Zijn bejaarde hond kan elk moment het loodje leggen. Zijn werk als pianoleraar is lofwaardig, maar vooral nogal alledaags. Bloeddrukproblemen eisen zijn tol op het lichaam. En het belangrijkst, de oogappel van zijn leven, dochter Ines (Sandra Hüller), ziet hij nooit. De consulente in de olie-industrie woont en werkt in het Roemeense Boekarest en komt nog maar zelden naar Duitsland. Zelfs op haar verjaardag, waar ze naar lang aandringen acte de présence geeft, is ze gekluisterd aan haar telefoon. Als zijn hond uiteindelijk aan ouderdom komt te overlijden, besluit de onbezorgde Winfried zijn thuis achter zich te laten en het enige dierbare wat hij nog heeft te verrassen. Hij gaat naar Boekarest.
IJskonijn Ines houdt de mentale deur ook in Roemenië voor hem dicht. Winfried ziet het met lede ogen aan. Voor hem vormt zijn dochter het toppunt van Duitse degelijkheid. Niet hij is de gek, maar juist zijn eigen bloedserieuze kind. Ines, die veel te hard werkt om de verkeerde mensen tevreden te stellen. Die leeft in angst voor mislukking. Die keer op keer streeft naar acceptatie van de mensen die hoger in de bedrijfshiërarchie staan. Die haar vrouwelijkheid altijd in dienst stelt van het andere geslacht. Die een menselijk slachtoffer is van verregaande winstoptimalisering. Die in haar onmacht tot normale communicatie onbewust zielsongelukkig is. Zijn toenaderingen blijven echter onsuccesvol. De enige optie die Winfried nog ziet is zijn alter ego van stal te halen. De lompe Toni Erdmann, met zijn cartooneske kunstgebit, moet het dan maar doen. Want lachen zal ze, is zijn ultieme missie.
‘Toni Erdmann’, met de Nederlandse Hadewych Minis in een bijrol, is een duidelijke reactie op de befaamde Duitse zakelijkheid. Economisch gaat alles dan wel voorspoedig, op het persoonlijke vlak heerst er in het huidige Duitsland een grote crisis. Een crisis waarin mensen geen tijd meer voor elkaar hebben. Waarin plezier een verboden woord is. En waar de dag van morgen belangrijker is dan die van vandaag. Een helder pleidooi, maar doordat de grap in ‘Toni Erdmann’ wel erg lang doorgevoerd wordt, ook nogal zeurderig. Dat is dan toch weer karakteristiek Duits.
Wouter Los
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 10 november 2016
VOD-release: 1 maart 2017
DVD- en blu-ray-release: 1 maart 2017