Transit (2018)

Regie: Christian Petzold | 101 minuten | drama | Acteurs: Franz Rogowski, Paula Beer, Godehard Giese, Lilien Batman, Maryam Zaree, Barbara Auer, Matthias Brandt, Sebastian Hülk, Emilie de Preissac, Antoine Oppenheim, Louison Tresaliet, Justus von Dohnányi, Alex Brendemühl, Trystan Pütter

‘Transit’ begint in medias res, een literaire term om aan te geven dat je midden in het verhaal zit. Niet vreemd, aangezien het een romanverfilming betreft. De lezer weet dat het een vertelwijze is waarbij de gebeurtenissen later worden opgeklaard. In film werkt dit principe ook zeer goed; beelden kunnen de plot misschien nog wel beter activeren dan woorden – zie ‘Spoorloos’.

Christian Petzold kan wel een verhaal vertellen. Toch vraagt hij het een en ander van de kijker. Zo verwacht je een filmstart in door de nazi’s bezet Frankrijk in een historische setting. Dat is gedeeltelijk zo, maar zodra de Duitser Georg (Franz Rogowski) op straat komt is dat plots hedendaags Marseille. Origineel is het zeker, maar werkt het ook? Of, beter gezegd, werkt het op een manier die wij kunnen begrijpen?

Een schrijver zou zeggen: ik kan bedenken wat ik wil. Georg vlucht uit een concentratiekamp naar Zuid-Frankrijk en krijgt onderdak in het pension van Marie (Paula Beer). Deze mooie Française valt voor de lispelende Germaan en dat wordt geloofwaardig gebracht. Het handelsmerk van Petzold, die altijd chemie weet te creëren zonder dat er vioolmuziek hoeft te worden gespeeld. Authentiek drama, onderkoelde hartenkloppen, moeilijke omstandigheden, et cetera.

De twijfel blijft, zeker met een voice-over – kunstgreep om onvolkomenheden in de vertelwijze te maskeren. Maar je blijft verwachtingsvol over de rol van het heden in het verhaal. Is dit een soort ‘English Patient’, een navertelling? Of staat de moderne setting voor de kijker die zich via de verteller in het verleden plaatst? We zetten de film even stop om de Wiki van de gelijknamige oorlogsroman uit 1944 van Anna Seghers te lezen. De verteller daar is Georg, dat is al iets, maar verder lijkt Seghers’ ‘Transit’ een lineair verhaal.

Petzold zelf blijkt de 21-ste eeuwse setting bedacht te hebben, met in de kostumering zelfs tijdloosheid als uitgangspunt; uiteindelijk blijkt de mengvorm van heden en verleden een cerebraal middel om verwondering te creëren. Een gekunstelde manier om vorm te geven aan wat van zichzelf al de moeite waard is, maar een nieuwe blik nodig heeft. Soms hoeven de zaken ook niet perfect verklaard te worden, maar zorgt net dat verhaaltechnische spleetje tussen de tanden voor ontroering.

Het middel dient natuurlijk een doel. Bij Petzold gaat het altijd om identiteitsvraagstukken. De reis naar Zuid-Frankrijk heeft in het heden en verleden een verschillend vervolg. Dat is gek, maar niet onbegrijpelijk. In beide gevallen neemt Georg de plaats in van een overleden ander, in het leven van diens vrouw. Petzold zoekt overeenstemming tussen een concentratiekampvluchteling uit 1942 en immigranten in het Marseille van nu, en met Georg als verbindend element plaatst hij die in het hart van de kijker.

Jan-Kees Verschuure

Waardering: 3

Bioscooprelease: 27 september 2018
DVD-release: 5 februari 2019