Transit Havana (2016)

Regie: Daniel Abma | 90 minuten | documentaire

Het is een wereldwijd gegeven: door de sterke toename van het aantal transgender of trans* personen stijgen de wachtlijsten voor een geslachtsveranderende operatie enorm. De ziekenhuizen kunnen de aanmeldingen niet meer aan. Dat is niet alleen in Nederland het geval, waar honderden geslachtsveranderingen per jaar plaatsvinden, maar ook in Cuba, met meer dan 11 miljoen inwoners niet eens zoveel kleiner dan ons land. Met als verschil dat er in Cuba jaarlijks net vijf trans* personen worden geopereerd…

In ‘Transit Havana’ volgen we een drietal trans* personen in hun dagelijkse doen en laten. Ze hebben elk van hen al de benodigde hormonale behandelingen achter de rug en gaan inmiddels door het leven als Malú, Odette en Juani. Alle drie wachten ze – net als veel van hun lotgenoten – op een operatie. Maar de uit Nederland en België overgevlogen chirurgen hebben maar een paar dagen tijd, waarin ze slechts vijf geslachtsaanpassende operaties kunnen doen.

Malú is de jongste van de drie, maar heeft al meer meegemaakt dan menig leeftijdgenoot. De achtentwintigjarige als Joel geboren vrouw heeft zich altijd als meisje gedragen, maar dat werd niet door haar vader geaccepteerd. Op elfjarige leeftijd heeft ze het ouderlijk huis verlaten, ze is in de prostitutie terechtgekomen en nu is ze leidster van de Cubaanse transgemeenschap. Ze schiet lotgenoten met daad en woord te hulp, maar moet soms lijdzaam toezien hoe een ander, die minder vaak dan zij een aanvraag voor een operatie heeft gedaan, voorrang krijgt. 

Odette is achter in de dertig en woont nog bij haar moeder en oma. Voorheen was ze werkzaam in het leger, maar ze heeft haar identiteit altijd verborgen weten te houden. Nu werkt ze als geitenhoedster. Van haar streng gelovige familie hoeft ze niet op bijval te rekenen, het is immers niet “Gods wil”. Odette zelf blijft ook trouw aan de kerk. Heel trouw, zo blijkt later… 

Juani is de oudste van de drie hoofdpersonen in ‘Transit Havana’. De zestiger woont samen met zijn broer. Net als bij Odette speelt geld (of liever, het gebrek daaraan) een grote rol in zijn situatie, veel liever woonde hij zelfstandig, of, met een lieve vrouw. Maar tot nu toe wil niemand hem. Juani is de eerste officiële transseksueel van Cuba. Hij heeft al een penisoperatie ondergaan, maar een penisimplantaat moet zijn erectieproblemen oplossen.

Een vierde belangrijke rol in ‘Transit Havana’ is weggelegd voor Mariela Castro, dochter van Raúl Castro (en nicht van Fidel). Zij maakt zich al jaren sterk voor de LGBT-gemeenschap in haar land, dat een nogal seksueel conservatieve reputatie had. Als hoofd van CENESEX, het Nationaal Centrum voor Seks Educatie, is ze verantwoordelijk voor een heuse seksuele revolutie, onder de leus ‘homofobia no, socialismo sì!’. Dankzij haar zijn de behandelingen en operaties gratis.

‘Transit Havana’ is een veelzeggende, onderhoudende en fraai geschoten documentaire. De intieme opnamen van een zich wassende Malú, de gesprekken van Odette met haar stokoude grootmoeder en de openhartige verhalen van Juani, het blijft op je netvlies plakken. Filmmakers Daniel Abma en Alex Bakker geven met hun film een zo compleet mogelijk beeld van het dagelijks leven in Cuba van verschillende trans* personen. De problemen waar ze tegenaan lopen, hun hoop op een betere toekomst en hun angsten en onzekerheden wijken niet veel af van transgenders in andere landen, maar door de unieke situatie in Cuba stijgt ‘Transit Havana’ boven het onderwerp uit en is zo interessant voor meer dan alleen de beperkte doelgroep. ‘Transit Havana’ won de Juryprijs voor beste documentaire tijdens de Roze Filmdagen in maart 2016 en is de eerste film die naast de reguliere uitbreng in filmtheaters ook te zien is via Filmthuis, de online zaal van het filmtheater.

Monica Meijer

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 24 maart 2016