True Grit (1969)

Regie: Henry Hathaway | 128 minuten | actie, drama, western, avontuur, misdaad | Acteurs: John Wayne, Glen Campbell, Kim Darby, Jeremy Slate, Robert Duvall, Dennis Hopper, Alfred Ryder, Strother Martin, Jeff Corey, Ron Soble, John Fiedler, James Westerfield, John Doucette, Donald Woods, Edith Atwater

‘True Grit’, in 2010 opnieuw bewerkt door de Coen-broertjes, was ooit een Oscarwinnende film met de legendarische John Wayne in de hoofdrol. In 1969 bracht Henry Hathaway zijn adaptatie van de gelijknamige roman van Charles Portis op het witte doek. Het was een goed jaar voor Westerns – met grote titels als ‘The Wild Bunch’, ‘Butch Cassidy and the Sundance Kid’ en ‘Once Upon a Time in the West’ – en het is een getuigenis van de kwaliteit van ‘True Grit’ dat de film zo goed overeind blijft tussen al deze zwaargewichten. Dit komt enerzijds door de juiste combinatie van vernieuwing en traditie en anderzijds door de indrukwekkende verzameling aan talent vóór en achter de camera. ‘True Grit’ heeft het heroïsche, avontuurlijke karakter van een “echte” Western, maar daarnaast is er ook opvallend veel aandacht voor persoonlijke relaties, emancipatie, en kwetsbaarheid. ‘True Grit’ bevat een bijna perfecte combinatie van actie, opwinding, drama en humor, en is verantwoordelijk voor twee onuitwisbare personages: Kim Darby’s pittige Mattie Ross, en natuurlijk ruwe bolster Rooster Cogburn in de vorm van de onnavolgbare John Wayne.

Wayne had al in veel Westerns gespeeld en kwam met zijn eigen bagage en verwachtingen. Hij is zo ongeveer de vertegenwoordiging van het oude Westen, van no-nonsens moraal en de patriarchale cowboy. Zijn stijl is groot in letterlijke zin – soms iets té theatraal – en eist doorgaans alle aandacht op. In zekere zin was dat ook een potentieel probleem bij de bewerking van de roman, dat omschreven werd als een verhaal over een vrouw. Een film met John Wayne kan bijna niet over iemand anders dan de man zelf gaan. Dit is hier ook voor een groot gedeelte het geval. Zijn ijzervretende reputatie wordt al gecommuniceerd voor hij aan het publiek wordt geïntroduceerd en hij stelt niet teleur. Door zijn strenge blik en mysterieuze ooglapje heeft hij een vervaarlijke uitstraling en zijn houding is ook een en al machoheid. Toch krijgt hij aardig wat tegenstand uit onverwachte hoek. De jonge Mattie Ross is een moderne, vrijgevochten vrouw – een symbool voor het nieuwe Westen – die zich door geen enkele man laat intimideren. Ze is duidelijk op een missie en is een genot om naar te kijken, vooral in haar confrontaties met John Wayne, die in werkelijkheid (in ieder geval aanvankelijk) ook niet gediend was van haar bijdehante gedrag. Mattie heeft een sterk rechtvaardigheidsgevoel en zal alles doen om haar gelijk te krijgen en haar vader te wreken. Kim Darby speelt de rol met volharding, felheid, maar ook een beetje naïviteit, onschuld en aandoenlijkheid.

In het begin lijkt ‘True Grit’ een vermakelijke maar redelijk clichématige Western te zijn zonder veel diepgang, maar niets blijkt minder waar. Ja, er moeten schurken overwonnen wonnen, er zijn schietgevechten, achtervolgingen te paard, schijnbaar archetypische personages, stoere dialogen, maar het blijkt allemaal toch net wat subtieler dan het lijkt. Rooster en Mattie hebben een steeds veranderende, zich verdiepende relatie, met vooral Rooster die steeds meer lagen en nuances in zijn persoonlijkheid krijgt. Vooral interessant is de drie-eenheid die ontstaat met de Texas ranger La Boeuf, gespeeld door Glen Campbell, erbij. Campbell lijkt in eerste instantie wat te licht van gewicht te zijn op acteergebied, maar eigenlijk past zijn voorkomen goed bij de keurig gekapte, oppervlakkige La Boeuf, die zich op den duur toch opener en respectvolller gaat opstellen tegenover Mattie.

‘True Grit’ (wat zoveel betekent als “echte lef”) komt echt tot leven door de interessante relaties tussen de personages, waarbij verschillende levenshoudingen en codes voortdurend met elkaar botsen, maar ondanks de interessante dynamiek en dramatiek is de film allesbehalve een zware, of te serieuze film. Het is geen revisionistische film à la ‘Unforgiven’ waarin bijna alles dramatisch en ernstig is, en de personages voortdurend hun leven aan het overdenken zijn. Nee, ‘True Grit’ is een vermakelijk avontuur, vol met komische dialogen (met verschillende originele uitdrukkingen van Wayne), prachtige fotografie van de pittoreske omgeving, opzwepende muziek van Elmer Bernstein, een blik topacteurs om van te watertanden (naast Wayne ook Robert Duvall, Strother Martin, en zelfs een kleine rol van Dennis Hopper), en een strak, gestroomlijnd script, waarin bijna geen overbodige scène, onnodig personage of valse noot te vinden is. ‘True Grit’ is een Western met al dit én een eigen, modern karakter. Geen wonder dat de film decennia later nog steeds heerlijk kijkvoer is.

Bart Rietvink

‘True Grit’ verschijnt woensdag 26 januari 2011 op blu-ray.