Tussen hemel en aarde (2007)

Regie: Frank van den Engel, Masja Novikova | 72 minuten | documentaire | Met: Achat Nabiev, Tursun Ali Mamadzhonov, en hun familie

‘Tussen hemel en aarde’ is een uiterst sfeervolle documentaire die een mengeling is van magnifieke opnamen van open lucht circusoptredens in de prachtige (berg)landschappen van Oezbekistan en interviews met vooral Achat en Tursun Ali (de hoofdpersonen) over hun leven en de politieke omstandigheden waarin zij zich moeten handhaven.  Oezbekistan is sinds het uiteenvallen van de Sovjet Unie weliswaar niet communistisch meer, maar de oude communistische machthebbers hebben slechts van jas verwisseld en zijn ook weer de nieuwe ‘notabelen’. In Oezbekistan heerst nog steeds een regime met dictatoriale eigenschappen. In deze documentaire is de juiste balans gevonden  tussen circus en politiek. Wellicht vindt dit zijn oorzaak omdat beiden vaak op het slappe koord balanceren en soms een vangnet nodig hebben.

Hoofdpersonen in de film zijn Achat en Tursun Ali, die van oudsher vrienden zijn en vroeger samen in een politieke beweging zaten, de ERK. Sinds hun vroege jeugd zijn zij actief in het rondreizend circusbestaan. Samen deelden zij een droom van een circusleven, maar ook de droom van een eerlijker en beter bestaan voor de bewoners van Oezbekistan. De politieke realiteit is echter een sinistere geworden, er is na het communisme nu een andere dictatuur die de oppositie met allerlei middelen onder druk zet. Achat heeft voor zijn politieke activiteiten ruim twee jaar in de cel gezeten en Tursun Ali heeft onder niet opgehelderde omstandigheden een zoon verloren die verdronk toen hij ergens alleen in een rivier is gaan zwemmen. Normaliter zwom zijn zoon nooit in een rivier, want hij kon niet zwemmen.

Deze geschiedenis heeft een grote impact gehad op de onderlinge verhoudingen tussen Achat en Tursun Ali. Tursun Ali heeft de politiek losgelaten en wil zich alleen nog maar met zijn circus bezighouden, de politieke omstandigheden laat hij voor wat zij zijn. Hij wil gewoon in vrede leven zonder te worden lastiggevallen.

Achat is nog steeds politiek actief en ondervindt voortdurend hinder van die activiteiten. Hij kan het onrecht dat heerst niet verkroppen en is bereid de nadelen, inclusief gevangenschap, te accepteren. De manier waarop Achat zijn denkbeelden presenteert getuigt van morele moed en grote wijsheid. Ook hier balanceert hij op het slappe koord. In de dictatuur wordt echter geen vangnet gebruikt voor hen die vallen. Naast de manier waarop Achat en Tursun Ali filosoferen over hoe met politiek en haar uitwassen om te gaan, volgen wij deze mensen en hun families in hun dagelijkse optredens in het straatcircus. Straatoptredens zijn voor dergelijke kunstenaars en kunstenmakers de enige manier van optreden, voor een circustent hebben zij geen geld. De traditie in dergelijke landen is geheel gericht op optredens in de open lucht om daarna met de pet rond te gaan onder de toeschouwers. Deze zijn vaak berooid en kunnen nauwelijks een financiële bijdrage leveren.

Juist de verfilming van deze straatoptredens zijn bijzonder sfeervol. De klassieke sterke man die met gewichten van 32 kilo jongleert alsof het tennisballen zijn, de krachtpatser die met zijn tanden of spierballen twee auto’s weet tegen te houden. Geen getructe opnamen vol met geluidseffecten en trucages met licht of andere hulpmiddelen, maar het echte circus pur sang met de sterke man en de evenwichtskunstenaars. De cameravoering is hier van grote klasse, de sfeer die tijdens dergelijke voorstellingen heerst is voelbaar overgebracht, afgezet tegen magnifieke landschappen. Je zou je zelf wensen tussen deze toeschouwers te zitten en de voorstelling te ondergaan. Met name de opnamen van de koorddanseres, Achats dochter, die hoog in de lucht over het slappe koord rent, soms met haar neefje op haar schouders, zijn van grote klasse en adembenemend mooi. Die dochter levert op zich al een bijzondere bijdrage aan deze film. Zij praat openhartig over haar bestaan en droomt eigenlijk veel meer van een gewoon bestaan buiten het circus, waarin ze getrouwd is, kinderen heeft, dik mag worden en waarschijnlijk een man heeft die haar het werken in een circus verbiedt.

‘Tussen hemel en aarde’ is weer zo’n pareltje van een documentaire die harmonieus balanceert tussen een schets van het leven van traditionele circusartiesten, een circusvoorstelling op zich, en de dramatiek van de gewetensvolle kleine man die tegen de heersende politieke stroom durft op te roeien.  Magnifiek camerawerk en heerlijke muziek. Cinefielen, liefhebbers van sfeervol straatcircus en realistische reisdocumentaires, of beter eigenlijk: hooggeëerd publiek, gaat dat zien!

Rob Veerman

Waardering: 3.5

Bioscooprelease: 24 mei 2007