Twente op Film – Zo doo wiejleu dat (2022)
Regie: Erik Willems | 91 minuten | documentaire
Twente, een streek in het oosten van Nederland, omvat dorpen en steden als Almelo, Borne, Enschede, Haaksbergen, Hengelo, Holten, Losser, Oldenzaal, Ootmarsum, Rijssen, Tubbergen en Wierden. De regio kent een roerige geschiedenis, met rijke industrie, bijzondere evenementen, grootse sportprestaties en (natuur)rampen. Een geschiedenis die tot voor kort nog niet gebundeld was op film. Daar zit een kans in, dacht filmmaker Erik Willems, die samen met actrice en coproducent Johanna ter Steege en uitvoerend producent André Oude Weernink het project ‘Twente op film’ opstartte. Naast al beschikbare beelden, van bijvoorbeeld het Polygoonjournaal, de archieven van Collectie Overijssel, Eye Amsterdam, Van Gewest tot Gewest en het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid kon het trio ook uit andere bronnen putten, zoals privécollecties van stichtingen en families. Na een oproep in de media kregen de samenstellers de beschikking over nog veel meer materiaal, dat enthousiast overhandigd werd door particulieren, die in sommige gevallen niet eens meer goed wisten wat er nu op de films die in hoekjes van zolders te verstoffen lagen, te zien was. Dat leverde een hoop uitzoekwerk uit, beelden moesten geduid worden en beoordeeld op geschiktheid, er moest heel wat research worden verricht. Al dat werk was echter niet voor niets, het resulteerde in een prachtige documentaire ‘Twente op film – Zo doo wiejleu dat’.
‘Twente op film – Zo doo wiejleu dat’ geeft een bijna geheel chronologisch overzicht van een regio in ontwikkeling, gedurende een eeuw: van 1915 tot 2015. Na beelden van de opening van Vliegveld Twente in 1931 en een paar korte overzichtsopnamen van markante steden en dorpen maken we een sprong terug naar de begrafenis van textielfabrikant Gerrit Jan van Heek in het centrum van Enschede in 1915. Het was er ‘zwart van ’t volk’, want ‘hij was nen groten’, zo laat de voice-over (Johanna ter Steege zelf) ons in onvervalst plat Twents weten. Geen nood als je geen Tukker bent of het dialect niet helemaal onder de knie hebt, de film is ondertiteld.
De documentaire geeft heel veel informatie, maar de beelden zijn zo gesneden dat de kijker niet de aandacht verliest. Het is fascinerend om te zien hoe de “Paaschkermis” in het Enschedese Volkspark er in de jaren twintig uitzag. De beelden van de industrie tonen ook aan dat Twente altijd een belangrijke rol heeft gehad in de groei van de Nederlandse economie. Gebruiken als het midwinterhoornblazen, paasvuren en het klootschieten ontbreken natuurlijk ook niet, maar we zien ook wat de impact is geweest van de aanleg van het Twentekanaal en de Tweede Wereldoorlog.
Gelukkig zijn bepaalde gebruiken al achterhaald, wat een komisch effect sorteert. Zo levert de uitleg van de zedenregels in het Golfslagbad in Boekelo een brede glimlach op. Bij het zien van de beelden van de gemeentelijke wasserette in Rijssen, waar mensen voor 1 gulden per jaar hun was konden doen (alles werd in de gezamelijke rivier gewassen en vervolgens te drogen en bleken gelegd op de gemeentegronden) zullen de jongere generaties vast hun hoofd schudden in ongeloof.
En toch lijkt de geschiedenis zich in bepaalde gevallen ook te herhalen. Door de komst van gastarbeiders in Twente kwam discriminatie ook steeds meer voor. Als eerste komt dit in deze documentaire aan de orde in Oldenzaal, waar een groep Italianen de toegang ontzegd wordt in een uitgaansgelegenheid. En wat later zien we ook hoe er tegen Turkse immigranten aangekeken wordt (waarbij ook nog eens de vreselijk foute mening, die destijds wellicht algemeen was, dat als een meisje lastiggevallen wordt, ze er wel om gevraagd zal hebben, wordt geuit) en hoe een cafébaas alle Ambonezen over één kam scheert. En ook boeren – ten tijde van het release van deze film volop in het nieuws – blijken in de jaren zeventig al protestacties te voeren.
‘Twente op film – Zo doo wiejleu dat’ is een mooie compilatie vol nostalgische en soms aangrijpende beelden (zoals de vuurwerkramp, waar niet heel lang bij stilgestaan wordt, en het neerstorten van de F16 in Hengelo). Zeker voor Tukkers een aanrader, maar eigenlijk is de film geschikt voor iedereen die geïnteresseerd is in (Nederlandse) geschiedenis.
Monica Meijer
Waardering: 4
Bioscooprelease: 30 juni 2022