Twilight Portrait-Portret v sumerkakh (2011)

Regie: Angelina Nikonova | 105 minuten | drama | Acteurs: Sergei Borisov, Olga Dykhovichnaya, Sergei Golyudov, Roman Merinov, Vsevolod Voronov

‘Twilight Portrait’, een rauw en confronterend portret van hedendaags Rusland geeft veel stof tot nadenken en toont de verdorde maatschappij in het Poetin-tijdperk door de ogen van een verbitterde maatschappelijk werkster. Debuterend regisseuse Angelina Nikonova en hoofdrolspeelster Olga Dichovitsnaja maken van dit portret een indrukwekkende film, die soms schrijnend is maar steeds menselijk blijft.

Het twilight portrait uit de titel slaat op een stand van een compactcamera die hoofdpersoon Marina koopt van een bedelaar op straat, die het toestel aanprijst door juist díe functie te benadrukken: hiermee kan ook bij weinig licht een portret gemaakt worden. Marina gebruikt het in een van de laatste scènes, wanneer ze op het dakterras de corrupte macho-agent Andrej fotografeert.

Terug naar het begin van de film: in de eerste vijf minuten zien we al hoe een drietal agenten een jong meisje verkracht, dat de mooie Marina lusteloos vreemdgaat met huisvriend Valer, dat op weg naar huis haar schoen kapotgaat, ze terecht komt in een tenenkrommende conversatie met een onwelwillende serveerster in een wat ordinair Russisch café en hoe vervolgens ook nog haar tas gestolen wordt wanneer ze een taxi probeert te pakken op straat. En dan moet de film nog beginnen. Marina zelf komt niet sympathiek maar ook niet per se onaardig over, een ambivalent gevoel dat de hele film zal blijven hangen. De kloof tussen de mooie Marina, duidelijk uit een gegoed milieu, en de simpele serveerster zijn tekenend voor het Rusland van nu en wakkeren bij Marina zelf ook twijfel over haar bestaan aan.
Marina wordt nadat haar tas is gestolen aangehouden door hetzelfde drietal agenten uit de openingsscène en in plaats van hulp te ontvangen, moet Marina ook de vernederingen ondergaan die we slechts horen gebeuren en waarvan we naderhand bewijs zien door een met zaad besmeurde hand en gescheurde kleren.

Na de verkrachting blijkt hoe slecht het huwelijk tussen Marina en haar slappe echtgenoot Ilyusha is. Als hij haar ’s nachts gehavend ziet thuiskomen, doet hij net of hij slaapt. Het is wantrouwen en stilzwijgen troef, in het huwelijk maar ook in de relaties met anderen. Dichovitsnaja maakt grote indruk als Marina, vooral in een scène waarin ze, dronken en emotioneel, een tirade over de beperktheid van haar leven houdt, ten overstaan van vrienden en familie en een beschaamde echtgenoot.

Haar ideeën over haar eigen leven worden steeds fatalistischer, en ook in haar baan als maatschappelijk werker vervalt ze in cynisme. In plaats van ‘teveel om haar cliënten te geven’, zoals een vriendin oppert, geeft Marina toe steeds minder om ze te geven. “Low lifes creëren meer low lifes, die later het agressieve en nalatige gedrag van hun ouders zullen kopiëren en zo de cyclus van geweld in stand houden. Moet ik daar eigenlijk nog wel tussen komen?,” vraagt Marina zich af.

Wanneer ze een van haar verkrachters ziet in het eerdergenoemde café, belandt Marina op een omslagpunt. De enige mogelijkheid om in ieder geval één cyclus van geweld te doorbreken is haar dader te confronteren met menselijkheid en warmte, ook al is dat voor de kijker soms moeilijk te verdragen. De op het eerste gezicht meer bevredigender optie, fysieke wraak, zou alleen maar bevestigen dat geweld meer geweld creëert en een rechtvaardige, legale straf, lijkt er in het Rusland van deze film niet in te zitten. Daarom doet Marina het enige dat ze kan doen om in het reine te komen met het gebeurde. Op een zekere manier bereikt ze door de agressor liefde op te dringen en hem aan zichzelf te doen twijfelen toch een vorm van gerechtigheid.

Regisseuse Nikonova maakt het met dit morele dilemma de kijker niet makkelijk, ook niet op het einde van de film. Heeft Marina werkelijk affectie ontwikkeld voor haar aanvaller of is dit alles nog steeds onderdeel van een soort gerechtigheidsplan? In ieder geval lijkt het gelukt Andrej en zijn macho-mannelijkheid te doen wankelen, wanneer hij ongewapend en ontdaan van zijn agressie achter haar aan loopt, het onbekende tegemoet.

Ruby Sanders

‘Twilight Portrait’ is vanaf donderdag 11 juli 2013 te zien tijdens Previously Unreleased 2013, onder andere in het EYE Film Instituut.