United We Stand – Musicians in Time of War (2022)
Regie: David van Tijn | 73 minuten | documentaire
24 februari 2022, een datum die velen nooit meer zullen vergeten. Een dag die voor velen het begin van het einde aankondigt, een dag waarop iedere betrokkene zich moet uitspreken tegen het kwaad. Want doe je dat niet, spreek je je uit vóór het kwaad. Een middenweg bestaat niet: zwijgen is deelnemen. Dat is de boodschap van ‘United We Stand – Musicians in Time of War’.
Een schokkende openingsscène schept direct een beeld van de strenge culturele censuur die in Rusland heerst. In Moskou wordt een concert van de Russische pianist Lubimov grof door de politie onderbroken omdat hij werken van een Oekraïense componist heeft uitgevoerd. Daarmee is de toon gezet en start deze indringende documentaire, waarin de in Nederland wonende Russische celliste Maya Fridman wordt gevolgd tijdens het organiseren van benefietconcerten in Nederland. Hiermee wil ze geld ophalen om Oekraïne te steunen in de strijd tegen Poetin. Vanaf de dag van de inval is ze van dichtbij gefilmd terwijl ze oefent, optreedt en vertelt wat de oorlog voor haar en haar omgeving betekent. Ze werkt met meerdere Russische en Oekraïense muzikanten samen en allen worden ze geconfronteerd met hun maatschappelijke rol die ze deze oorlog hebben. De documentaire laat op een pijnlijke manier zien dat het niet slechts een oorlog tegen het Oekraïense volk, maar ook met name tegen de Oekraïense cultuur is. Lange concertfragmenten lopen over in kwellende beelden van de oorlog en geven daarmee op ontroerende wijze de rol en strijdkracht van de muzikanten weer.
Soms is de focus echter wat moeilijk te bepalen. ‘United We Stand – Musicians in Time of War’ is voornamelijk een inkijkje in de wereld van Maya Fridman. Verschillende muzikanten – waaronder Mischa Maisky, Anna Federova en Dmitri Ferschtman – vertellen over hoe ze Maya zien en zich tot haar verhouden. De documentaire gaat echter niet zozeer over Maya zelf, maar meer over hoe zij in Nederland omgaat met de oorlog van ‘haar’ Rusland. “I have to do something because I was born in Russia”, zegt ze. Uit schaamte voor de acties van haar land, onderneemt zij uit noodzaak actie om zoveel als mogelijk te doen als tegenreactie. Ook andere muzikanten vertellen over hun verhoudingen tegenover de samenleving en over hoe deze houding is veranderd sinds het begin van de oorlog. De oorlog is uiteraard ook een belangrijk onderwerp, doch staat deze niet centraal: ze is wel constant aanwezig, maar wordt niet per se veel genoemd. De scènes voelen dus wat fragmentarisch aan en de kernpunten lijken zich soms af te wisselen.
Desalniettemin is ‘United We Stand’ zeker een aanrader. De intieme beelden, de aangrijpende gesprekken tussen de muzikanten onderling en de prachtige muziek, leiden tot een zeer meeslepende documentaire die aanzet tot reflectie over muziek, oorlog en maatschappij. Dat je na afloop wellicht geen eenduidige boodschap meeneemt, wordt onmiskenbaar gecompenseerd door het waardevolle gevoel dat je eraan overhoudt.
Sacha Bergsma
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 8 december 2022