Utøya 22. juli (2018)
Regie: Erik Poppe | 93 minuten | drama, thriller | Acteurs: Andrea Berntzen, Aleksander Holmen, Brede Fristad, Elli Rhiannon Müller Osbourne, Sorosh Sadat, Ada Eide, Ingeborg Enes, Jenny Svennevig, Hang Tran
De hemel op aarde kunnen we ons nog voorstellen. Maar de hel? Begrijpen we echt hoe de joden van Auschwitz zich voelden op weg naar de gaskamer? Hoe het op 11 september 2001 was aan boord van vlucht United 93? Kunnen we ons ook maar een beetje inleven in de trauma’s die een deel van de wereldbevolking dag en nacht bezighouden?
Enter ‘Utøya 22.Juli’. In dit intense drama van Erik Poppe gaan we teug naar 22 juli 2011, de dag dat Noorwegen werd opgeschrikt door twee terreurdaden. Eerst ontplofte een bom bij het kantoor van premier Stoltenberg. Daarna reisde de rechts-extremistische dader naar het eilandje Utøya, waar de jongerenafdeling van de Arbeiderspartij haar zomerkamp hield. De dader had zich verkleed als politieagent, met de bedoeling om als een geperverteerde rattenvanger van Hamelen de kinderen te lokken. Toen begon het schieten. Het duurde 72 minuten. 69 kinderen kwamen om.
In ‘Utøya 22. Juli’ beleven we deze helse 72 minuten door de ogen van het fictieve personage Kaja. Kort voor de schietpartij ruziede zij met haar jongere zusje Emilie, waarna Kaja haar eigen weg gaat. Ondanks alle angst voor de schutter gaat zij nu op zoek naar Emilie en beleven we van dichtbij hoe het ongeveer moet zijn geweest op het eiland. Met Kaja als gids zien we de rennende jongeren, de stervenden, de angstig weggekropen kinderen, de zwemmers, de paniek, de chaos.
Het integere en in filmisch opzicht hoogstaande ‘Utøya 22. Juli’ komt tot ons in een documentaire-stijl zoals we die ook kennen van ‘United 93’ of ‘Son of Saul’. Onrustige handheld beelden, geen muziek, geen dramatische ingrepen, geen duidelijke beelden van de dader. Dat het verhaal zelf een compositie is, is onvermijdelijk. Door het volgen van de fictieve Kaja (geweldige rol van Andrea Berntzen) krijgen we een redelijk volledig beeld van wat er toen gebeurde.
Hoewel het onmogelijk is om vanuit de bioscoopstoel echt te voelen wat de slachtoffers voelden, is het bekijken van ‘Utøya 22. Juli’ bepaald geen pretje. Zeker in het begin schrikken we ons te barsten van ieder schot en komen we weer tot rust als het schieten even ophoudt. Onze kennis van het gebeuren geeft ons een voorsprong op de slachtoffers, omdat wij weten dat er maar één schutter is, terwijl de kinderen de hele tijd denken dat er meerdere schutters zijn.
Blijft de vraag waarom een film als ‘Utøya 22. Juli’ zo kort na de aanslag moest worden gemaakt. Misschien om alert te blijven. Misschien om meer empathie te krijgen met de vele getraumatiseerden in de wereld. Misschien om onze dagelijkse sores te relativeren. Maar misschien ook omdat we de naam van de dader nog kennen terwijl de namen van de kinderen langzaam weer vervagen. Natuurlijk leren we ze nooit helemaal kennen in ‘Utøya 22. Juli’. Maar toch zijn we 72 minuten lang bij die arme jongens en meisjes die op veel te jonge leeftijd de dood recht in de ogen moesten zien. Wie zijn wij dan om weg te kijken?
Henny Wouters
Waardering: 4
Bioscooprelease: 14 juni 2018
VOD-release: 6 februari 2019
DVD-release: 6 februari 2019