Valley of the Shadow: The Spiritual Value of Horror (2021)
Regie: Tyler Smith | 146 minuten | documentaire | Met: Bill Oberst Jr.
Er zijn weinig filmgenres die meer heftige emoties oproepen dan horror. Veel mensen vinden het afgrijselijk en doen dit filmtype graag af als pulp die een spiritueel vacuüm achterlaat. In het ergste geval wordt horror zelfs direct gelinkt aan ongure praktijken als satanisme of aangewezen als een verderfelijke kunstvorm die mensen aanzet tot wandaden als geweld en moord. Aan de andere kant is de liefde voor en toewijding aan het genre die fans tentoonspreiden vaak intens. Veel horrorfranchises hebben dan ook een enorm devote fanbase.
In ‘Valley of the Shadow: The Spiritual Value of Horror’ gaat regisseur en filmmaker Tyler Smith op zoek naar de psychische en spirituele wortels van het horrorgenre. Hij verdeelt de gevaren en booswichten die in horrorfilms opduiken in vier hoofdcategorieën: The Unstoppable (niet of amper te stoppen krachten zoals buitenaardse superwezens of mensenetende dieren), The Inevitable (de onvermijdelijke gruwelen van het leven als lichamelijke en psychische aftakeling), The Abominable (de onverbeterlijke psychopaten, gestoorde professors, weerwolven, vampiers en zombies) en The Unknowable (het paranormale gespuis uit de wereld der geesten en demonen).
Dat leidt tot leuke en plausibele inzichten die een link leggen tussen de besproken horrorthema’s en onze angsten. Denk bijvoorbeeld aan Godzilla als geschubd symbool van de atoomdreiging die tijdens de Koude Oorlog als een donkere wolk boven de mensheid hing. Of het monster van Frankenstein en de dino’s uit ‘Jurassic Park’ als levensgevaarlijke spiegels van menselijke hybris. Mensenetende haaien, krokodillen, woeste beren, in duistere hoekjes loerende spinnen en andere vervaarlijke filmdieren zijn juist symbolen van de menselijke angst om de controle over de wilde natuur te verliezen en weer prooi in plaats van jager te worden. Of zoals biogeneticus Henry Wu uit de Jurassic-reeks het zo mooi verwoordt: “Monster is a relative term. To a canary, a cat is a monster. We’re just used to being the cat.”
Wezens zoals weerwolven en vampiers, maar ook karakters als Dr. Jekkyll/Mr. Hyde en Hannibal Lecter, staan juist voor de dualiteit van de mens: geven we toe aan de verleiding van onze deels egocentrische en bestiale natuur of blijven we morele wezens die rekening houden met de gevolgen die onze daden voor anderen hebben? Hannibal Lecter laat bijvoorbeeld zien dat intelligentie en een cultureel verfijnde inborst hand in hand kunnen gaan met bloeddorst, misantropie en wreedheid.
‘Valley of the Shadow: The Spiritual Value of Horror’ laat zien dat horror tevens een prima genre is voor het spuien van maatschappijkritische boodschappen, vooral omdat het genre vaak gebruikmaakt van expliciet en schokkend beeldmateriaal en niet zelden een licht satirische ondertoon heeft. De zombiefilms van George A. Romero zijn hier natuurlijk het beste voorbeeld van. Afwisselend bekritiseren ze maatschappelijke fenomenen als racisme, militarisme en overdadig consumentisme.
De zoektocht naar de spirituele en culturele fundamenten van het horrorgenre die Smith onderneemt, is voor de rechtgeaarde horrorfan een feest der herkenning. Klassiekers uit de oude doos (denk aan ‘Nosferatu’, ‘The Birds’, ‘Psycho’, ‘The Uninvited’, ‘The Blob’ en ‘Jaws’), het rijke oeuvre uit de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw (‘A Nightmare on Elm Street’, ‘Alien’, ‘Predator’, ‘Friday the 13th’, ‘Halloween’, ‘The Thing’ en veel meer) en invloedrijke moderne horrorprenten (‘The Conjuring’, ‘Insidious’, ‘Saw’) passeren allemaal de revue. Daarnaast komen er heel wat obscure werkjes langs. Alleen de niet-westerse horrorfilms schitteren grotendeels door afwezigheid. Jammer, aangezien zeker Aziatische landen als Japan en Thailand best een aantal interessante genreparels hebben voortgebracht.
De aandacht voor detail en het grote aantal voorbeelden waaruit de film put, is tegelijkertijd ook de valkuil van ‘Valley of the Shadow: The Spiritual Value of Horror’. De film is aan de lange kant en kabbelt soms iets te vrijblijvend voort. Verteller Bill Oberst Jr. , die zelf ook figureerde in talloze vage griezelfilms, leidt ons steeds op dezelfde manier van voorbeeld naar voorbeeld. Hierdoor krijgt de film soms een te repetitief karakter.
Het laatste kwartier heeft helaas meer weg van een EO-wervingsfilm dan van een verhandeling over de rijke historie van het horrorgenre. Regisseur Smith laat zijn christelijke hart hier duidelijk spreken. De boodschap in een notendop? Horror laat ons zien dat gruwelen en angsten er zijn om te overwinnen. En dat doen we natuurlijk door vol bewondering te kijken naar de levensgeschiedenis van Jezus en een rotsvast geloof te houden in de God van het christendom. De volstrekte antithese van een visie als die van horrorauteur Thomas Ligotti, die in horror juist een sublimatie ziet van een harde werkelijkheid: de wereld is een goddeloos aards tranendal vol echte gruwelen. We kunnen er alleen tijdelijk aan ontsnappen door die alledaagse verschrikkingen (ziekte, verval, psychisch leed, het leven op een planeet die draait om het principe eten of gegeten worden) om te vormen tot uitingen van artisticiteit.
Het is jammer dat ‘Valley of the Shadow: The Spiritual Value of Horror’ de christelijke, enigszins naïef-optimistische boodschap er met zo weinig subtiliteit in ramt en zich niet beperkt tot de meer neutraal-filosofische toon van de eerste twee uur. Desondanks is de film wel het bekijken waard, alleen al omdat je getrakteerd wordt op een aardige dwarsdoorsnede van de rijke geschiedenis van het horrorgenre.
Frank Heinen
Waardering: 3
VOD-release: juli 2022 (Vimeo)