Van de koele meren des doods (1982)

Recensie Van de koele meren des doods CinemagazineRegie: Nouchka van Brakel | 119 minuten | drama | Acteurs: Renée Soutendijk, Erik van ’t Wout, Adriaan Olree, Derek de Lint, Peter Faber, Claire Wauthion, Krijn ter Braak, Lettie Oosthoek, Kristine de Both, Siem Vroom, Rudolf Lucieer, Thera van Homeijer, Robert de Jonker, Ijsbrandt Carmiggelt, Huub Stapel, Clara Brak, Ds. Wim Janssen, Willem van Rinsum, Wiske Sterringa, Anna van Beers, Liliane Kuyer, Vivien Heilbron, John Sandford, Dave Calderhead, Patricia Allen, Bernard Graczyk, Sandrien van Brakel, Yvette Merlin, Jacques Viala, Christiane Ramseijer, Bram Jesserun, Gérard Vivane

Als tiener draaide ze haar hand niet om voor een salto achterover of een flikflak. De jonge Renée Soutendijk was geen onverdienstelijk turnster en had zelfs de ambitie om op de Olympische Spelen te schitteren. Op aanraden van haar danslerares nam ze eens een kijkje bij de Toneelacademie, waarna ze wist wat ze écht wilde worden: actrice. In 1978 maakte de 21-jarige Haagse haar debuut in de televisieserie “Dagboek van een herdershond”, in datzelfde jaar lanceert ze zichzelf als filmster met haar rol in ‘Pastorale 1943’. Renée is in één klap het nieuwe gezicht van de Nederlandse film. Rollen in ‘Spetters’ (1980) en ‘Het meisje met het rode haar’ (1981) bevestigen die status. Voordat ze haar geluk in het buitenland ging beproeven, speelde Soutendijk in 1982 de hoofdrol in de verfilming van de klassieke naturalistische roman van Frederik van Eeden, ‘Van de koele meren des doods’, uit 1900. Een gewaagde, intense rol die de toen 25-jarige actrice heel wat loftuitingen opleverde.

Het verhaal speelt zich af in de tweede helft van de negentiende eeuw. Hedwig ‘Hetty’ de Fontaine (Renée Soutendijk) komt uit een welgestelde en steng religieuze familie, die het opgroeiende meisje kort houdt. Haar moeder is gestorven aan tyfus. Wanneer Hetty haar graf bezoekt loopt ze Johan (Erik van ’t Woud) tegen het lijf, over wie ze fantaseert. Erotische gedachten zijn echter uit den boze en als haar gouvernante (Lettie Oosthoek) haar betrapt, roept ze dat Hetty geen kinderen meer kan krijgen. Het arme meisje schikt daar zo van dat ze probeert zichzelf op te hangen. Enkele jaren later komt ze Johan weer tegen. Hij zou graag met haar trouwen, maar omdat ze uit compleet verschillende milieus komen zal dat nooit gebeuren. In plaats daarvan trouwt ze met de afstandelijke maar welgestelde Gerard Wijbrands (Adriaan Olree). Het liefdeloze huwelijk maakt haar niet gelukkig en Hetty vlucht in een hartstochtelijke romance met pianist Ritsaart (Derek de Lint). Voor het eerst kan ze genieten van seks: ze besluit Gerard te verlaten en er vandoor te gaan met Ritsaart. In Engeland bevalt ze van hun dochter, maar als het meisje kort na de geboorte overlijdt, slaat Hetty compleet door.

Regisseur Nouchka van Brakel schreef samen met Ton Vorstenbosch het script. In tegenstelling tot het boek van Van Eeden waarin de streng gelovige achtergrond van Hetty slechts een bijrol speelt, neemt religie een centrale rol in in de film. Haar geloof zorgt in eerste instantie voor onderdrukking, maar brengt haar uiteindelijk ook verlossing (in het boek is het vooral de psychoanalyse die redding brengt). Niet geheel toevallig wordt de non Paula die haar begeleidt in het verwerkingsproces door dezelfde actrice gespeeld als haar moeder. Renée Soutendijk verdient alle lof voor haar geweldige vertolking. Ze mag haar complete arsenaal aan emoties uit de kast trekken. Waar ze aan het begin van de film nog ingetogen en stijfjes is, slaat ze na het overlijden van haar dochtertje compleet door in een van de meest indrukwekkende én huiveringwekkende scènes uit de Nederlandse filmhistorie. Hysterie in de isoleercel. Hulde voor Renée Soutendijk! Haar tegenspelers spelen tweede viool, maar doen dit allen naar behoren. De rol van Peter Faber als een aan heroïne verslaafde kunstenaar is een bijzondere; hij is zo ongeveer de enige die Hetty – hoe ironisch ook – nuchter benadert. Misschien dat ze daarom wel zo’n speciale band met hem heeft.

Behalve het sterke acteerwerk valt ook het weelderige camerawerk van Theo van de Sande op, met mooie decors en schitterende kostuums. De repressieve sfeer waarin Hetty opgroeit wordt bovendien perfect in beeld uitgedrukt. Aanvullend op de beelden is de sterke soundtrack van Erik van der Wurff, bekend van zijn samenwerking met Herman van Veen. Nouchka van Brakel had de zware taak een van Neerlands klassieke romans naar het witte doek te vertalen en slaagt daarin met vlag en wimpel. Het verhaal is meeslepend en aangrijpend en door enkele subtiele veranderingen minder pessimistisch dan het boek (al is Van Eedens roman ten opzichte van andere naturalistische werken al heel wat minder fatalistisch). Maar bovenal is ‘Van de koele meren des doods’ de film van Renée Soutendijk. De innerlijke strijd die Hetty voert weet ze met veel nuance en gevoel weer te geven. Het is toch vooral haar verdienste dat ‘Van de koele meren des doods’ een rasechte klassieker is geworden.

Patricia Smagge

Waardering: 4

Bioscooprelease: 30 september 1982
Bioscooprelease: 19 oktober 2023 (re-release, digitale 4K-restauratie)