Van Gogh, Brush With Genius (2009)
Regie: François Bertrand | 40 minuten | documentaire | Acteurs: Peter Knapp, Hélène Seuzaret
De beste manier om het werk van Vincent van Gogh te bekijken en te bewonderen is natuurlijk door het “in het wild” te aanschouwen, op enkele meters (of dichterbij) van het daadwerkelijke schilderij verwijderd. Tenminste, dat zou je denken. De (korte) film ‘Van Gogh, Brush With Genius’, geschoten met de bedoeling hem op een groot IMAX-scherm met hoge resolutie te vertonen, maakt deze stelling een stuk minder vanzelfsprekend. Niet alleen had regisseur François Bertrand het voorrecht om de schilderijen van Van Gogh zonder het gebruikelijke beschermende glas te filmen, ze worden ook nog eens haarscherp en op een wijze die intiem genoemd kan worden, in beeld gebracht. Deze documentaire dient daarom op een zo groot mogelijk scherm en in de beste beeldkwaliteit (blu-ray dus, als het gaat om een schijfje voor thuis) bekeken te worden. Zet de film op een willekeurig moment stil tijdens zo’n shot, en je kunt je blijven vergapen aan de enorme schoonheid van Van Goghs werk, dat nog nooit zo indringend te zien is geweest als hier. Eigenlijk zijn alle woorden verder overbodig en is dit alles wat een liefhebber van deze Hollandse meester of van de (schilder)kunst in zijn algemeenheid moet weten. ‘Van Gogh, Brush With Genius’ is een absoluut genot om naar te kijken.
Deze biografie – eigenlijk een te groot woord door de redelijk oppervlakkige en schetsmatige inhoud van de film – drijft voor 90% op de beeldenpracht van de schilderijen van Van Gogh zelf. Het gedeelte hieromheen is heel wat minder interessant en soms ronduit onnodig. Bertrand heeft er bijvoorbeeld voor gekozen om een (andere) regisseur, Peter Knapp, in beeld te nemen terwijl hij het levenspad van Van Gogh volgt om de belangrijke plekken die hij bezocht en beschilderd heeft vast te leggen. Daarnaast wordt er soms een jongedame gevolgd, Hélène Seuzaret, die in de archieven van het Van Gogh-museum Vincents brieven (meestal aan zijn broer Theo) analyseert en over wat bruggetjes in Amsterdam fietst. Knapp is hier natuurlijk een stand-in voor Bertrand, die zelf prachtige beelden maakt van de natuur en gebouwen die Van Gogh heeft geschilderd, om dit vervolgens mooi over te laten vloeien in de betreffende schilderijen. Dit is erg aardig gedaan, maar de fysieke aanwezigheid van Knapp en zijn crew is totaal overbodig. De jongedame op haar beurt is een aantrekkelijke verschijning, maar zij dient vooral om de brieven van Van Gogh aan de kijker te kunnen introduceren en hier enigszins op in te kunnen gaan. Gek genoeg is het Van Gogh zelf die hier commentaar op geeft.
Als laatste gimmick heeft Bertrand namelijk bedacht dat het informatieve gedeelte verzorgd wordt door Van Gogh zelf, dat wil zeggen door een voice-over die de gedachten van de meester moet verworden, als ware het de geest van de schilder zelf die terugkijkt op zijn leven en getuige is van het heden. Het is lichtelijk eigenaardig maar best een aantrekkelijke en interessante vorm, waarmee de anders wellicht droge kost iets meer energie gegeven kan worden. Tegelijkertijd wordt hier helaas niet genoeg mee gedaan door de filmmakers. De kijker krijgt een hele globale bloemlezing van Van Goghs leven, maar haalt de scherpe randjes of meest interessante aspecten er doorgaans vanaf. De belangrijke relatie met zijn broer Theo wordt niet erg uitgediept, wat ook geldt voor zijn omgang met collega Gauguin. En hoewel wel degelijk gecommuniceerd wordt hoe obsessief hij met schilderen bezig was, wordt er nooit echt voldoende in het hoofd gekropen van deze interessante en grootse kunstenaar. Maar wellicht is veertig minuten ook een te korte tijd om echt voldoende de diepte in te kunnen gaan.
Ook al laat de documentaire inhoudelijk te wensen over en hadden er nog wel meer werken van Van Gogh in beeld kunnen komen in plaats van het vaak wat frivole opvulmateriaal dat nu aanwezig is, is dat wat er van de meester getoond wordt, zo erg de moeite waard, dat de film absoluut een aanrader is. De close-ups van de doeken tonen de dikke verfstreken – die in hun reliëf zichtbaar zijn – alsof Van Gogh ze slechts minuten geleden heeft gemaakt. Daarnaast is de combinatie met de beelden van de echte locaties een leuke toegevoegde waarde en weet Bertrand pittoreske plaatjes te maken met behulp van de time lapse-techniek, waarmee de tijd (licht, donker, wolken, mensen), razendsnel voorbijtrekt terwijl de landschappen, gebouwen, en de schilderijen van Van Gogh zelf, blijven bestaan. Bertrand is misschien iets te dol op zijn fisheye-lens (voor een vervreemdende bolling in de beelden), maar over het algemeen is het visueel gezien een aantrekkelijk geheel. Maar natuurlijk is het werk van Van Gogh een dankbaar onderwerp in dit opzicht. Bertrand laat gelukkig zijn waardering voor dit werk blijken met zijn liefdevolle opnames. Dus geniet als nooit tevoren van een groot kunstenaar en laat Van Goghs schilderwerken tot leven komen in de eigen huiskamer met François Bertrands ‘Van Gogh, Brush With Genius’.
Bart Rietvink