Vergeten dwazen (2006)

Regie: Frans van Erkel | 59 minuten | documentaire

De Nederlandse documentaire ‘Vergeten dwazen’ houdt zich bezig met oorlogsslachtoffers van een bijzonder soort. Tijdens de oorlog in Bosnië werd in het heetst van de strijd een groep psychiatrische patiënten naar een veilig onderkomen in Hongarije gebracht. Toen het eenmaal vrede was mochten de patiënten niet meer terugkeren.

In ‘Vergeten dwazen’ portretteert Frans van Erkel de vluchtelingen en buigt zich over de vraag waarom deze mensen niet naar huis mogen. Het levert een indringende documentaire op. Frans van Erkel reisde heen en weer tussen de inrichting in Debrecen en de familieleden die verspreid over het voormalig Joegoslavië wonen. Door zich te richten op hun meest karakteristieke trekjes, schetst hij inzichtelijke portretten van de bewoners. Zodoende vat je als kijker al snel sympathie voor hen op. Door het stellen van de juiste vragen weet van Erkel ook de problemen en dilemma’s van de familieleden glashelder te krijgen.

Naarmate ‘Vergeten dwazen’ vordert blijken de moeilijkheden veel complexer dan gedacht. Dat de Bosnische ambassade in Budapest naar goed bureaucratisch gebruik een onneembare vesting is, zal niemand verrassen. Verbazingwekkender is de houding van de familie van de patiënten. Soms wil men weinig met het onfortuinlijke familielid te maken hebben, soms blijkt het binnen de familie zelf voor verdeeldheid te zorgen. Vooral dat laatste levert hartverscheurende beelden op.

Wat deze documentaire extra de moeite waard maakt is het visuele aspect. De beelden van besneeuwde Bosnische landschappen zijn om in te lijsten, terwijl een boer in zijn stal zo uit een schilderij lijkt te zijn gestapt. Het redelijk trage tempo zorgt ervoor dat we uitgebreid van die beelden kunnen genieten. Zo heeft Frans van Erkel een visueel aantrekkelijke documentaire gemaakt die aangrijpend is zonder tot sentimentaliteit te vervallen. We zien niet alleen hoe zwakkeren het meest onder oorlogsgeweld te lijden hebben maar ook hoe psychiatrische patiënten door familie vaak als ongewenst worden beschouwd. Hemelschokkende bevindingen zijn dat allemaal niet, maar triest word je er wel van.

Henny Wouters