Verlaat (2012)

Regie: Jan-Jaap Kuiper | 16 minuten | korte film

Nu je wel mag stellen dat de mensen die bewust de Eerste Wereldoorlog hebben beleefd al grotendeels gestorven zijn, rijst het besef dat ook het aantal mensen van de generatie die uit eigen ervaring verhalen kan vertellen over wat ze in de Tweede Wereldoorlog hebben meegemaakt, binnen niet afzienbare tijd sterk zal verminderen. Een nare gedachte, nog afgezien van persoonlijke betrokkenheid bij die groep mensen, maar ook vanwege het levend houden van de herinnering. Gelukkig zijn daar in Nederland instellingen voor, zoals het Nationaal Comité 4 en 5 mei, dat ervoor zorgt dat de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog niet vergeten worden en dat we dankbaar blijven voor de loop van de geschiedenis. Het is ook fijn dat er mensen zijn die zich laten inspireren door verhalen uit de eerste hand en dat vervolgens op hun eigen manier verwerken in kunst. Zo werd filmmaker Jan Jaap Kuiper (‘Pjotr – Brieven uit de goelag’, ‘Sinner’s Disease’) aangezet tot het maken van korte film ‘Verlaat’ door zijn grootvader, Jan Bartelds. Opa Bartelds vertelde de tienjarige Jan Jaap over een spannende, liever: angstaanjagende gebeurtenis uit zijn jonge jaren tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het effect dat dit verhaal op de filmmaker heeft gehad, was groot: nare dromen hield hij er aan over, waarin hij het avontuur van zijn opa op geheel eigen wijze verbeeld zag.

Dat verhaal, over dat het verboden vrachtje, verstopt onder de lading die de opa van Jan Jaap voor de Duitsers vervoerde, bijna ontdekt werd door een paar Duitse militairen, staat aan de basis van ‘Verlaat’ (“verlaat” is een ander woord voor sluis). De filmmaker heeft ervoor gekozen het verhaal te benaderen vanuit zijn eigen beleving: het is dus niet een reconstructie van de gebeurtenis, maar een dromerige verbeelding van hoe de geschiedenis zich in zijn geheugen heeft gevormd. ‘Verlaat’ is daardoor niet altijd even samenhangend, maar toch weet de regisseur er een boeiend geheel van te maken, juist omdat de soms nachtmerrie-achtige beelden zo herkenbaar nachtmerrie-achtig zijn. De vervreemdende soundtrack ondersteunt de beelden perfect. De angst van de jonge Jan Bartelds (17 ten tijde van de gebeurtenis) én die van de filmregisseur in de dop wordt zo heel reëel voor de kijker. Het maakt ‘Verlaat’ tot een indrukwekkende korte film, waaraan het vakmanschap van de maker duidelijk af te lezen valt. Een belangrijke film ook, die hopelijk een steentje  zal kunnen bijdragen in het in stand houden van de herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog.

Monica Meijer

‘Verlaat’ wordt vertoond in speciale programma’s van verschillende filmtheaters op en rond 4 mei 2012 en het bevrijdingsfestival in Wageningen, in het kader van het jaarthema van het landelijk comité 4 en 5 mei.