Voorbij de zee (2020)

Regie: Anastasija Pirozenko | 25 minuten | korte film, documentaire

Wat hebben steden als Capelle aan den IJssel, Dronten, Hellevoetsluis, Emmen en Zeewolde gemeen? Het zijn geplande steden, met andere woorden, steden die vooraf bedacht zijn door iemand en vormgegeven op basis van bouwtekeningen. Emmen is één van de eerste geplande steden in Nederland. Filmmaakster Anastasija Pirozenko gebruikte dit gegeven als startpunt voor een bijzondere documentaire.

‘Voorbij de zee’ begint echter met een blik op ongerepte natuur. Hunebedden, een meer, vogeltjes fluiten. En dan een titelkaart met de tekst dat een jonge Sovjetschrijver, Valentina B, in 1973 naar Europa trok voor research voor haar debuut, een sciencefictionroman. Dat boek kwam er niet, maar wel werd 40 jaar later haar notitieboekje gevonden. Op de kaft stonden de coördinaten van Emmen.

Wat volgt is de visuele vormgeving van de notities in het boekje. Een Engelssprekende voice-over laat weten dat ze verbaasd is toch het utopische eiland, in de westerse wereld, gevonden te hebben. Alsof ze er wel over gelezen had maar niet geloofde dat het echt bestond. Deze wonderstad is een open, groene stad, met een dorps gevoel, aldus de voice-over. Begeleid met beelden van een woonerf in Emmen, waar iemand basketbalt, een vrouw met haar honden speelt. Op een grasveld, begrensd door bomen, staat een groot wit doek, alsof daar een openluchtbioscoop georganiseerd gaat worden. Zo’n woonerf is toch wel heel bijzonder.

Pirozenko gaat verder in op de bevolking: veel Servische meisjes werkten in de jaren vijftig en zestig in de textielfabrieken en vestigden zich in één van de nieuwe woonwijken. Tientallen jaren later wonen ze nog steeds in Emmen en de filmmaakster krijgt ze voor de camera. Ook twee oudere, Nederlandse, mannen komen in beeld, maar wat hun betrokkenheid precies is, blijft gissen. Heel waarschijnlijk hebben ze een aandeel gehad in de planning van de stad, maar de uitspraken die ze doen blijven wat in het luchtledige hangen.

En zo is ‘Voorbij de zee’ vooral een documentaire waaruit veel ambitie spreekt. De bedoeling van de filmmaakster wordt jammer genoeg niet helemaal duidelijk. Wil ze bewijzen dat het gegeven van een geplande samenleving achterhaald is of nooit bestaansgrond heeft gehad? Is het een mislukt experiment en moeten de inwoners van de Vlinderstad het nu maar doen met de resten daarvan? De gekozen vorm voor deze korte documentaire, gemaakt in het kader van Teledoc Campus, is zonder meer origineel, maar door de incoherentie van de beelden treft de filmmaakster niet haar doel.

Monica Meijer

Waardering: 2

VOD-release: 22 november 2020 (NPO Start, na de uitzending op NPO 3)