Vrijdag (1981)

Regie: Hugo Claus | 96 minuten | drama | Acteurs: Frank Aendenboom, Kitty Courbois, Herbert Flack, Hilde Van Mieghem, Hugo Van Den Berghe, Theo Daese, Ann Petersen, André Van Daele, Jaap Hoogstra, Karin Jacobs, Mimi Kok, Jakob Beks, Lydia Billiet, Dirk Celis, Bart Dauwe, Fons Derre, Rosa Geinger, Blanka Heirman, Veerle Heyvaert, Guido Lauwaert, Wim Serlie

Hugo Claus (1929-2008) was een bijzonder productief multitalent. De Vlaamse schrijver werd in 1986 bekroond met de Prijs der Nederlandse Letteren voor zijn omvangrijke oeuvre, dat zich uitstrekte over verschillende disciplines: proza, poëzie, toneel en beeldende kunst. Daarnaast schreef hij scenario’s en werkte als regisseur. Zijn grootste faam verwierf hij met zijn roman ‘Het verdriet van België’ (1983). Claus was de meest bekroonde auteur uit het Nederlandse taalgebied. In 1968 regisseerde hij zijn eerste film ‘De vijanden’. Want, zo zou hij later zeggen: ‘Mensen van mijn leeftijd zijn nu eenmaal enorm door de film beïnvloed. Ik wilde zo dicht mogelijk bij die wereld komen. De droom, daar ging het om. De droom heeft de allures van de film, van het beeld’. Het zou dertien jaar duren voor hij weer een film zou regisseren. Dat werd ‘Vrijdag’ (1981), naar zijn eigen toneelstuk en met zijn ex-vriendin, de Nederlandse actrice Kitty Courbois, in een van de hoofdrollen.

‘Vrijdag’ kent een taboedoorbrekend thema: Veertiger Georges Vermeersch (Frank Aendenboom) heeft twee jaar in de gevangenis gezeten wegens incest met zijn dochter (een jonge Hilde van Mieghem). Als hij eindelijk vrijkomt, ontdekt hij dat zijn vrouw Jeanne (Kitty Courbois) het heeft aangelegd met Erik (Herbert Flack), van wie ze inmiddels ook een dochtertje heeft. Ondanks zijn ongemakkelijke thuiskomst is Georges vastberaden om met zijn vrouw en haar nieuwe geliefde in het reine te komen. Jeanne, die haar man helemaal nog niet thuis had verwacht, weet zich geen raad met de situatie en Erik probeert op zijn eigen, nonchalante manier de goede vrede te bewaren. Iedereen heeft goede bedoelingen, maar wederzijds onbegrip en onderlinge verwijten staan een volledige verzoening vervelend in de weg.

Incest en overspel – het is niet niets waar Hugo Claus zijn publiek mee opzadelt, maar het leverde hem wel de nodige aandacht van de media op. Niet de daden van de personages, maar de gevolgen daarvan op hun levens staan centraal in ‘Vrijdag’. Aan de film is duidelijk af te lezen dat er een toneelstuk aan ten grondslag ligt, maar Claus houdt het dynamisch met dromerige flashbacks en een ijzersterke cast. Vooral Frank Aendenboom spettert van het doek. Zijn ondoorgrondelijke blik laat zich niet uitlezen: Georges is wispelturig en ongrijpbaar. Soms stelt hij zich breekbaar op en toont hij oprecht berouw, om niet veel later compleet uit zijn slof te schieten. De veroordelende blikken van buurtbewoners snijden hem door de ziel; we voelen zijn pijn. Daar tegenover staat Kitty Courbois, een onzekere vrouw die verscheurd wordt door haar liefde voor twee mannen. Herbert Flack staat tussen hen beiden in. Met een schaapachtige blik en aarzelende grapjes probeert hij de verhitte strijd te bekoelen. Het zijn alle drie geloofwaardige personages, die op volstrekt geloofwaardige wijze handelen in een onmogelijke situatie als deze en juist dat is de kracht van ‘Vrijdag’.

Claus heeft er een stijlvolle verfilming van gemaakt. Het verhaal mag dan in een arbeidersmilieu spelen, dat weerhoudt de regisseur er nog niet van er een stilistisch hoogstandje van te maken. Vooral de dromerige flashbacks, waarin een cruciale rol is weggelegd voor Hilde van Mieghem als dochter Christiane, zijn bijzonder om te zien. Warme kleuren en soft focus. De scènes in het heden zijn veel strakker gefilmd en worden gedragen door de acteurs. Het zijn toch vooral Aendenboom en Courbois die ‘Vrijdag’ boven de middelmaat uittrekken. Zij maken de gespannen sfeer in huize Vermeersch voelbaar en trekken de kijker mee in het broeinest. Overtuigende acteursfilm van Hugo Claus, die bewijst over meer talenten te beschikken dan alleen een goede pen.

Patricia Smagge

‘Vrijdag’ verschijnt op donderdag 9 februari 2012 op DVD (Vlaamse klassiekers box).