Wad: overleven op de grens van water en land (2018)
Regie: Ruben Smit | 93 minuten | documentaire
Het Waddengebied is zonder twijfel een van de bijzonderste natuurgebieden die je in Nederland vindt. De eilanden en zandplaten, die het kustgebied zijn karakteristieke uiterlijk verlenen, vallen droog bij laagwater. Die wisselwerking tussen eb en vloed schept een veelzijdig leefgebied voor een divers spectrum aan flora en fauna, een natuurlijke rijkdom waar het gebied zijn status van Werelderfgoed aan te danken heeft.
Een dankbaar onderwerp dus voor de even bevlogen als kundige natuurfilmer Ruben Smit, die eerder al de harten van menig natuurliefhebber wist te veroveren met de bioscoopfilm ‘De nieuwe wildernis’ en de serie ‘Levende rivier’. Smit werkte maar liefst vijf jaar aan ‘Wad: overleven op de grens van water en land’. Het resultaat mag er zeker zijn.
Wat vooral opvalt is het organische karakter van de documentaire. Smit kiest overduidelijk voor een holistische benadering. De hele voedselketen, van minuscule eencelligen en kiezelwieren tot aan de grotere en charismatische Waddenbewoners zoals de zeehond en slechtvalk, wordt in beeld gebracht om duidelijk te maken dat we hier van doen hebben met een ecosysteem waarin alles met elkaar samenhangt. Flora en fauna zijn niet alleen verwikkeld in een voortdurende strijd met de elementen, maar ook in een gevecht met elkaar. De zilvermeeuw overleeft door het prille leven van een eendenkuiken te beëindigen, de slechtvalk is afhankelijk van de vogelzwermen die door zijn leefgebied trekken en de platvis bestendigt zijn bestaan door zich te laven aan de talloze micro-organismen die de brede bodem van de voedselpiramide vormen. Maar soms vormt ook samenwerking in plaats van eten of gegeten worden de hoeksteen van het leven op het wad. Een goed voorbeeld hiervan zijn de duizenden aan elkaar geklitte mosselen die tezamen een rif vormen. De diertjes filteren het zeewater en vormen zo de basis voor een lange en complexe keten aan onderwaterleven.
Wat betreft stijl laveert ‘Wad: overleven op de grens van water en land’ tussen beschouwing, spektakel, drama en ingetogenheid. Een spectaculair gevecht tussen twee mannelijke zeehonden wordt bijvoorbeeld zwaar aangezet en ontvouwt zich door het gebruik van close-ups en slow motion tot een episch tafereel met serieus bioscooppotentieel. Hetzelfde geldt voor de scène waarin de slechtvalk, begeleid door opzwepende muziek, een reusachtige vogelzwerm induikt om een ongelukkig slachtoffer aan zijn vlijmscherpe klauwen te rijgen. Het drama krijgt bijvoorbeeld zijn beslag in de barre tocht die een groepje pasgeboren bergeenden moet afleggen; dwars door de duinen moeten de pluizige beestjes hun weg zien te vinden naar het voedselrijke wad. Maar ook creaturen die normaal voor de meeste mensenogen verborgen blijven, zoals ejaculerende mosselen en schichtige garnaaltjes, komen uitgebreid in beeld. Of neem de zeevonk, een eencellig organisme dat lang niet iedereen zal kennen. Maar als deze eenvoudige wezens in de nachtelijke golven collectief oplichten, toveren ze de Waddenzee om tot een waar sprookjesdecor. De film kiest er ook bewust voor om te schakelen tussen intimiteit en grootsheid. Beelden van microscopisch leven in het slijk benadrukken het eerste, terwijl dronebeelden juist weer heel mooi de weidsheid van het Waddengebied voor het voetlicht brengen.
De mens is vooral een afwezige factor in Smits Waddenrijk. De Waddenzee wordt gepresenteerd als een ongerepte dimensie waar alleen de echo van de natuur weerklinkt. Wellicht een verdedigbare keuze, maar soms ook een beetje jammer. De Waddenzee is namelijk bij uitstek een gebied dat door de eeuwen heen sterk is (en nog steeds wordt) beïnvloed door menselijke activiteiten zoals visserij, gasboringen, toerisme en klimaatverandering. Het resultaat is dat je als kijker uiteindelijk vrij weinig te weten komt over hoe de Nederlandse Waddenzee zich verhoudt tot andere, vergelijkbaar uitziende natuurgebieden. Ook aan de toekomst van de Waddenzee, en dan met name de vraag hoe de klimaatverandering dit fraaie stukje Werelderfgoed zal gaan beïnvloeden, wordt weinig aandacht geschonken.
Desondanks is ‘Wad: overleven op de grens van water en land’ een mooie toevoeging aan de toch al steeds rijker wordende verzameling Nederlandse natuurfilms. Een beetje meer context was af en toe wel wenselijk geweest, maar desondanks is dit veelzijdige portret van het Nederlandse Waddengebied een lust voor het oog.
Frank Heinen
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 4 oktober 2018