Wake in Fright (1971)
Regie: Ted Kotcheff | 109 minuten | drama, thriller | Acteurs: Gary Bond, Donald Pleasence, Chips Rafferty, Sylvia Kay, Jack Thompson, Peter Whittle, Al Thomas, John Meillon, John Armstrong, Slim DeGrey, Maggie Dence, Norman Erskine, Owen Moase, John Dalleen, Buster Fiddess, Tex Foote, Colin Hughes, Jacko Jackson, Nancy Knudsen, Dawn Lake, Harry Lawrence, Robert McDarra, Carlo Manchini, Liam Reynolds
‘Wake in Fright’ is de verfilming van het gelijknamige boek van de Australische schrijver Kenneth Cook. De film speelt zich af in de eindeloze rode zandvlaktes van de outback en volgt de belevenissen van de jonge schoolleraar John Grant (Gary Bond). John geeft les aan een klein groepje kinderen op een verder uitgestorven school in de woestijn, en wanneer de kerstvakantie aanbreekt, besluit hij om terug te gaan naar zijn vriendin in Sydney. Onderweg maakt hij echter een tussenstop in het mijnwerkersdorpje Bundanyabba (door de inwoners “De Yabba” genoemd). Die avond maakt hij kennis met de lokale politieman Jock Crawford (Chips Rafferty) en de tijdverdrijving van gokken waarmee de permanent dronken en seksueel gefrustreerde mannen van het dorp hun tijd doorbrengen. John besluit ook om te gaan gokken, maar verliest al zijn geld. Hierna wordt hij afhankelijk van de liefdadigheid van de mensen in het plaatsje. In het begin heeft John het nog wel naar zijn zin in Bundanyabba, maar al gauw blijkt het dorp meer en meer duistere kanten te herbergen.
Regisseur Ted Kotcheff maakte ‘Wake in Fright’ in de winter van 1970. De film gooide hoge ogen op het filmfestival van Cannes, maar sloeg bij het bioscooppubliek niet bepaald aan. Vooral in Australië werd de film slecht onthaald. Kotcheff zou een negatief beeld van de rurale bevolking hebben weergegeven en veel van de scènes zouden van een té grafische aard zijn. In de jaren negentig kreeg de film echter een cultstatus. De film was op dat punt jarenlang spoorloos, totdat iemand een negatief uit een afvalcontainer redde. Sindsdien is ‘Wake in Fright’ op de radar van menig filmliefhebber terechtgekomen. Deze herwaardering is volkomen terecht. ‘Wake in Fright’ is een verontrustende, doch bijzonder intrigerende film.
‘Wake in Fright’ is door de jaren heen herhaaldelijk als een horrorfilm bestempeld. Het is niet zo moeilijk om te begrijpen waarom: de film is diep beangstigend. ‘Wake in Fright’ is een film over masculiniteit en alcoholverslaving. De film laat vrij rechttoe-rechtaan zien hoe snel en gemakkelijk een persoon tot barbaarsheid kan vervallen, en hoe ‘hechte’ gemeenschappen soms de meest duistere geheimen verhullen. Wat Bundanyabba misschien wel het akeligst maakt is dat diens bevolking totale nuchterheid hanteert ten opzichte van de meest onfatsoenlijke en treurige onderdelen van het dorpje. Buitenstaanders met andere opvattingen of gedragingen worden zeer gewantrouwd. Vrouwen ontvluchten de gemeenschap. Het dragen van een vuurwapen is de normaalste zaak van de wereld. En tot overmaat van ramp zijn er elk jaar wel een paar zelfmoorden, zo vertelt een aangeschoten Jock Crawford tegen John. ‘’Ze denken dat het door de hitte komt,’’ zegt de agent met een strak gezicht. Het zal Crawford een worst wezen, hij houdt wel van de hitte.
John is als onze hoofdpersoon echter niet veel beter dan de inwoners van Bundanyabba. In het begin van de film kijkt hij neer op de bevolking en hun eenvoudige geluksmomentjes. Dat iedereen deze plek verheerlijkt als een soort Hof van Eden, waar iedereen elkaar kent en men al ’s ochtends vroeg begint met het drinken van bier, is voor hem een doorn in het oog. Maar wanneer hij uiteindelijk afhankelijk wordt van deze mensen, wordt hij stapje bij stapje de gemeenschap ingetrokken. En wat blijkt: eigenlijk vindt hij het wel leuk in het dorp. John, die dacht dat hij van een hoger niveau was, probeert tegen beter weten in om zijn rol als intellectueel achter zich te laten. Hij drinkt bier tot het punt van beroerdheid, wordt thuis uitgenodigd bij volslagen vreemden, accepteert de avances van een van de weinige vrouwen in de gemeenschap en trapt lol met de excentrieke Doc Tydon (Donald Pleasence).
Doc is de enige andere persoon in de gemeenschap die de absurditeit van het geheel erkent. Hij is geschoold en scherpzinnig, net als John. Tóch heeft hij al lang geleden besloten om Bundanyabba nooit de rug toe te keren. De mensen in het dorpje weten wie hij is, en hij hoeft zich nooit zorgen te maken om drank, aangezien hij voor zijn diensten steevast wordt beloond met kratten bier. Doc is degene die John voor het merendeel van de film op sleeptouw neemt. De dynamiek tussen de twee mannen is erg intrigerend. Op sommige momenten lijken de twee uitstekend met elkaar overweg te kunnen, maar op andere momenten is er tussen hen niets anders dan blinde haat. Ook sluimert er iets sensueels tussen Doc en John. Hier wordt nooit expliciet op ingegaan, maar het is er wel degelijk.
De meest befaamde scène van ‘Wake in Fright’ is wanneer Doc en zijn maten John meenemen op kangoeroejacht. Het is diep in de nacht, en de mannen scheuren veel te hard en stomdronken met een jeep door de outback. Dan beginnen ze als volslagen wilden op kangoeroes te schieten. Ze doden de dieren niet voor hun vlees of huid, maar puur omdat ze er plezier uit halen. Ook John krijgt de taak om een kangoeroe van kant te maken. Hij dient de keel van het dier met een kapmes door te snijden. Hij faalt echter volledig, en de poging eindigt vele malen bloediger dan gepland. De bruutheid van deze scène is niet makkelijk om te vergeten. Bioscoopbezoekers spraken in 1971 schande over deze scène, maar dierenrechtenorganisaties in Australië konden hun geluk niet op. Eindelijk was er een film die het lef had om de zinloze slachting van kangoeroes onverbloemd op het scherm te tonen.
‘Wake in Fright’ is een bijzonder sfeervolle, beklemmende en verontrustende film. De knappe combinatie van het ongeveinsde geweld, het woeste landschap, de eigenaardige karakters en een overtuigend gevoel van onbehagen, zorgen voor een onvergetelijke film en laten je bijna met smart terugkijken naar de grauwe maar diep intrigerende wereld van Ted Kotcheff. Films als ‘Wake in Fright’ kom je niet snel tegen.
Len Karstens
Waardering: 4.5