Waltz with Bashir (2008)

Regie: Ari Folman | 87 minuten | drama, animatie, biografie, documentaire | Originele stemmencast: Ron Ben-Yishai, Ronny Dayag, Ari Folman, Dror Harazi, Yehezkel Lazarov, Boaz Rein-Buskila, Ori Sivan, Zahava Solomon

In 1982 werden in de Palestijnse vluchtelingenkampen Sabra en Shatila in Beiroet (Libanon) naar schatting tussen de twee- tot drieduizend Palestijnse mannen, vrouwen en kinderen vermoord. Daders van de slachting waren de christelijke falangisten, de militietroepen en volgelingen van Bashir Gemayel. Zij wilden wraak nemen voor de moord op hun leider. De Israëli’s hebben weliswaar niet actief aan de slachtpartij deelgenomen, maar deze vond wel onder hun oog plaats. Zij stonden de falangisten toe de kampen in te gaan en grepen pas in toen het in feite te laat was. Wie destijds Bashir Gemayel heeft vermoord is overigens nooit duidelijk geworden. De titel van de film is hiermee verklaard: ‘Bashir’ is Bashir Gemayel en de wals slaat op een scène in de film waarin een soldaat door een straat rondjes draait, terwijl hij in het wild met een machinegeweer om zich heen schiet.

Regisseur van de film, Ari Folman, diende destijds in het Israëlische leger en merkte dat in zijn geheugen herinneringen aan en de reconstructie van deze slachtpartij grotendeels werden geblokkeerd. Hij wilde weten wat er was gebeurd en hoe het zover heeft kunnen komen. Twintig jaar later gaat hij in deze film op een zoektocht naar zijn eigen herinneringen uit die tijd en spreekt tevens met andere soldaten en anderen die in die tijd daar in het leger zaten. Daarbij heeft Folman gekozen voor een geheel andere opzet, een soort animatiedocumentaire.

Allereerst heeft hij een documentairefilm gemaakt met interviews met diverse betrokkenen. Vervolgens heeft hij een geheel nieuwe film gemaakt in animatievorm, Die gekozen animatieopzet is indringend en bijzonder creatief. Overgebleven zijn de echte stemmen van de geïnterviewden. Zij vertellen hun echte verhaal, het zijn geen acteurs die een tekst voorlezen. Vermeden werd dat de zoveelste documentaire ontstond waar de kijker zich na verloop van tijd van afwendt onder het motto: dat weten we nu wel. Met de bewuste keuze voor de documentaireachtige animatiefilm heeft de regisseur een inventieve en creatieve uitwerking mogelijk gemaakt. In een uiterst originele opzet qua stijl schetst de film het verhaal hoe het zover heeft kunnen komen. De gebruikte animatievorm is een soort samensmelting van tekeningen en gelijkende portretten die de personages bijna tot leven brengen en de echtheid benadrukken. De toegepaste kleursetting maken het verhaal indringend, terwijl ook de muziek sterk ondersteunend is. De beelden van de belegering van de vluchtelingenkampen, de afgeschoten lichtkogels, maar evenzeer de interviews met de betrokkenen die – gravend in de krochten van hun geheugen – stukje voor stukje ontrafelen wat zij altijd hebben weggedrukt, maken deze animatiefilm tot een indrukwekkende ervaring.

Nadat het nieuws over de slachting bekend werd, is een officieel onderzoek ingesteld naar de rol van de Israëlische politici. Minister van Defensie Ariel Sharon werd in het onderzoek schuldig bevonden aan het oordeel niet genoeg gedaan te hebben de slachtpartij door de falangisten te voorkomen. Hij moest ontslag nemen. Zijn rol op het politieke slagveld was daarmee niet uitgespeeld, twintig jaar later werd hij benoemd tot Eerste Minister van de staat Israel. Folman raakt met de film een open zenuw in de Israëlische samenleving. Op grond van zijn herinneringen en conclusies zal hij naar verwachting door de ene helft van de natie als verrader worden verketterd, terwijl de andere helft de film zal ervaren als het afleggen van een vorm van verantwoording voor politiek falen.

De film is veel meer dan vorm van een vrijmaking van het geheugen, de film dient tevens als een soort geschiedenisles over de complexe geopolitieke situatie in het Midden Oosten. Animatie die felrealistisch is, een geblokkeerd geheugen waaruit herinneringen aan dramatische gebeurtenissen worden ontrafeld, de waanzin van schieten op alles wat beweegt uit angst zelf slachtoffer te worden, de echte waarheid over wat is gebeurd. Intrigerend van opzet, indringend en overtuigend van uitwerking. Topklasse!

Rob Veerman

Waardering: 4

Bioscooprelease: 6 november 2008