Wavumba (2012)
Regie: Jeroen van Velzen | 75 minuten | documentaire
Jeroen van Velzen heeft een niet alledaagse jeugd gehad. Voor een deel was hij de gelukkigste jongen op aarde, in de periode dat hij met zijn ouders in het kustgebied van Kenia woonde en daar de prachtige verhalen aanhoorde van de huishoudster. Maar toen stuurden zijn ouders hem tegen zijn zin naar een kostschool in Engeland, omdat dat een betere omgeving zou zijn om op te groeien. Hij moest Engelse liedjes zingen in de kerk en moest een klok en een bel laten bepalen waar hij moest zijn. Hij leerde er netjes in een rij te lopen, dat hij zijn hand in de lucht moest steken als hij iets wilde zeggen en als hij dan wat mocht zeggen, moest hij beginnen met ‘Sir’ of ‘Madam’. Jeroen at worstjes en bruine bonen als ontbijt en verruilde zijn zomerse makkelijk zittende kleding voor een saai uniform. De enige mogelijkheid om aan deze gruwelijke en eenzame werkelijkheid te ontsnappen waren zijn dromen en daar maakte hij dan ook gretig gebruik van. Hij droomde zijn wereld bij elkaar, zodat de werkelijkheid te verdragen was.
In 2009 studeerde Jeroen van Velzen af aan de Nederlandse Film- en Televisie Academie. Het maken van de documentaire ‘Wavumba’ (Zij die naar vis ruiken) biedt hem de gelegenheid terug te keren naar het land waar hij zo gelukkig was. Zijn doel is de gevoelens weer op te roepen die hij als kind had: de kracht van het dagdromen, de kunst van het scheppen van je eigen fantastische wereld.
Kenia bestaat uit twee werelden: een mensenwereld en een geestenwereld. Deze bestaan als een spiegelbeeld naast elkaar en als de zee erg stil is, kun je de andere wereld zien, zo gaat het geloof. De huishoudster vertelde Jeroen vroeger magische sprookjes over het allerheiligste eiland Wasini, waar zij vandaan kwam, en waar mensen nu van heinde en verre naartoe komen om te genezen. Jeroen geloofde als kind heilig in verhalen als “elke dag zeewater drinken bezorgt je speciale krachten”. Zijn grootste held uit die periode was de oude visser Gatete, met wie hij regelmatig ging varen. “Hij kende alle geheimen van de zee, als hij een slok zeewater had gedronken kon hij met vissen praten.” Gatete behoorde tot de stam van de Wavumba. Op Wasini woont nu nog maar één echte visser, die The Commander genoemd wordt, maar wiens echte naam Masoud is.
Masoud heeft naar eigen zeggen ooit een reuzenhaai gevangen en is vastberaden dat voor hij sterft nog eens te doen. Zijn verhalen worden met veel enthousiasme verteld, hij is vol vertrouwen dat hij binnenkort als held onthaald wordt als hij in zijn eentje, net als vroeger, een 400 kilo wegende reuzenhaai mee het dorp inneemt. Ondanks dat de mensen in het dorp het hem afraden, wil Jeroen met hem mee naar de zee, om nog eens een reuzenhaai te vangen, net als in de verhalen van vroeger. Naast Masoud maakt Jeroen kennis met Masouds kleinzoon Juma, die voor zijn opa werkt. Masoud is erg aanwezig, maar de veel minder pratende Juma maakt ook indruk. Hij heeft veel te verduren van zijn grootvader, die hem continu bekritiseert en afbekt. De regisseur grijpt begrijpelijkerwijs niet in noch levert hij commentaar, hij laat de camera slechts registreren. Natuurlijk de enige juiste keuze, maar toch zorgt het voor een ongemakkelijk gevoel van deze ruzies getuige te zijn.
De cameravoering van Lennart Verstegen is weergaloos: zowel de close ups van de inwoners van Kenia die aan het woord komen, als de Keniaanse omgeving. Er zit een prachtige opname in van een krab die niet in een BBC Earth documentaire zou misstaan en de scènes in en op het water hebben een betoverende schoonheid.
Met ‘Wavumba’ heeft Jeroen van Velzen een heel persoonlijk, maar toch interessant document gemaakt. De verhalen van de Kenianen zijn bijzonder. Masoud en Juma laten een blijvende indruk bij de kijker achter en het doorzettingsvermogen en het rotsvaste geloof van de oude visser dat hij zal slagen is bewonderenswaardig. ‘Wavumba’ biedt een boeiend kijkje in een andere wereld, zowel op spiritueel als cultureel niveau.
Monica Meijer
Waardering: 3.5
Bioscooprelease: 16 februari 2012
DVD-release: 2 oktober 2012