Wer wenn nicht wir (2011)
Regie: Andres Veiel | 121 minuten | drama, geschiedenis | Acteurs: August Diehl, Lena Lauzemis, Alexander Fehling, Thomas Thieme, Imogen Kogge, Michael Wittenborn, Susanne Lothar, Maria-Victoria Dragus, Vicky Krieps, Johannes Allmayer, Carmen-Maja Antoni, Joachim Paul Assböck, Peter Benedict, Lutz Blochberger, Greta Bohacek, Martin Butzke, Heike Hanold-Lynch
Toen ‘Der Baader Meinhof Complex’ uitkwam kreeg regisseur Uli Edel het verwijt aan ‘heldenverering’ te doen. Men was van mening dat de cineast teveel waardering zou uitspreken voor de terroristen van de RAF, die een hoofdrol in zijn film spelen. Hoewel ‘heldenverering’ wellicht wat ver gaat kan men zich inderdaad afvragen of alle actiescènes de blik op de werkelijkheid inderdaad niet wat hebben vertroebeld in Edels film. Het actiegenre doet je immers nogal vlug juichen voor degene die de trekker overhaalt.
Wat dat betreft kan men ‘Wer wenn nicht wir’ als een herkansing zien. Ook deze film verhaalt over de RAF, maar verruilt de spectaculaire bomaanslagen en moordpartijen voor een intiem portret van mede-oprichtster Gudrun Ensslin. Niet het ‘hoogtepunt’ van haar leven staat hier centraal, maar juist de politieke volwassenwording van het meisje Ensslin dat in haar jeugd probeert af te rekenen met het nazi-verleden van haar vaderland, maar even zo goed met enkele persoonlijke demonen. Nog meer dan ‘Der Baader-Meinhof Complex’ levert dat een film op die het moet hebben van goed geacteerde scènes en fijne nuances. Wat je hier te zien krijgt is een speelfilm, waaraan iedere vorm van glamour ontbreekt.
Waar de film met name op inzoomt is de relatie die Ensslin heeft gehad met Bernward Vesper, een getroubleerde jongen die zich maar niet over het feit kan heenzetten dat zijn vader gedurende de oorlog welbewust de kant van de nazi’s heeft gekozen en die hem op zijn sterfbed vraagt om zijn gedichten opnieuw uit te geven. Het zal uiteindelijk de liefde voor de literatuur zijn die hem en Ensslin bij elkaar brengt, maar al vanaf het begin blijkt het een moeilijke verstandhouding. De nog jonge studente Gudrun blijkt een stuk feller van karakter dan voor Bernward goed is en naarmate hun verhouding intensiveert laat hij zich hoe langer hoe meer meeslepen in de radicalisering die zij meemaakt.
Het zou uiteindelijk letterlijk een ongelukkig huwelijk blijken tussen de radicale Ensslin en de wat verlegen Bernward. Waar zij zich steeds meer laat meeslepen in politieke radicalisering, daar heeft hij steeds meer moeite om haar bij te houden en als gevolg hiervan krijgt hun relatie menige klap te verwerken. Het is niet voor niets dat Veiel zoveel aandacht besteedt aan deze relatie tussen de twee jonge literatuurstudenten. Hoewel hij een goed oog heeft voor de politieke omstandigheden van West-Duitsland na de Tweede Wereldoorlog, dat steeds weer geconfronteerd wordt men zijn nazi-verleden en zich bovendien moet schikken naar de wensen van de Amerikaanse bezetter, laat Veiel evengoed de persoonlijke omstandigheden zien die de RAF hebben gevormd. Waar ‘Der Baader-Meinhof Complex’ het beeld schetst van een weloverwogen politieke beweging (in de begindagen althans), daar roept ‘Wer wenn nicht wir’ juist twijfel op over die stelligheid. Had de relatie met Vesper beter geweest, zo lijkt Veiel te willen zeggen, dan is het nog maar de vraag of Ensslin zich zo tot het linkse activisme had laten verleiden. Of ‘Wer wenn nicht wir’ als een ‘herkansing’ gezien moet worden om het verhaal van de RAF te vertellen zal vooral liggen aan je persoonlijke voorkeur hoe je vindt dat geschiedenisverhalen op het witte doek gebracht dienen te worden. Zeker is dat het een mooie aanvulling is in het rijtje films dat de Duitse geschiedenis van kort na de Tweede Wereldoorlog probeert te vertellen. Een geschiedenis die lang niet zo vaak verfilmd is als de oorlog zelf, maar die vanwege haar complexiteit wellicht nog interessanter is. Duidelijk moge zijn dat zowel deze ‘aanvulling’ danwel ‘herkansing’ het verdient om gezien te worden.
Sander Colin
‘Wer wenn nicht wir’ verschijnt donderdag 10 mei 2012 op DVD.