Wereld van Stilstand (2005)
Regie: Elbert Van Strien | 30 minuten | actie, drama, thriller, korte film, fantasie | Acteurs: Fedja van Huêt, Ellen de Man Lapidoth, Han Kerckhoffs, Daan Schuurmans, Sacha Bulthuis
Elbert van Strien is een filmmaker om in de gaten te houden. Iemand met originele, fantasievolle ideeën, die deze ook nog eens op een visueel aantrekkelijke manier weet vorm te geven. Voor zijn korte afstudeerfilm ‘De Marionettenwereld’ won hij een Gouden Kalf, zijn (korte) films ‘Het Verborgen Gezicht’ en ‘Verboden Ogen’ wonnen verschillende internationale (festival)prijzen, en voor zijn experimentele Kafkaëske thriller ‘Wereld van Stilstand’, die vóór de film ‘Valse Wals’ van Mark De Cloe werd vertoond in de bioscopen, kreeg hij een Gouden Kalf nominatie. Dit laatste project grijpt, qua vorm, terug naar Chris Markers ‘La Jetée’, aangezien het hier om een fotofilm gaat, terwijl Van Strien zelf (ook) Resnais’ ‘L’Année dernière à Marienbad’ als grote filmische inspiratiebron noemt, waarschijnlijk vanwege de wisselingen en mengvormen in die film tussen fantasie, werkelijkheid, en heden en verleden, en de algemene kracht van de geest en het geheugen van de mens. Maar het meest opmerkelijke van ‘Wereld van Stilstand’ is toch de vorm.
Het gaat hier niet om een conventioneel, letterlijk, voortbewegende film, maar om een verhaal verteld via statische foto’s; een methode die geheel tegen de essentie van film in lijkt te gaan. Echter, het is niet een fotoboek geworden om verschillende redenen. De eerste is dat er aan het eind van de film wel degelijk beweging plaats vindt. Ineens zie we de vriendin van Fedja’s personage in bed met haar ogen knipperen en lachen, wat overigens vergelijkbaar is met de enige scène in ‘La Jetée’ waarin beweging voorkomt. De tweede reden is dat er toch wel enig camerawerk gesuggereerd wordt door op de foto’s, middels de computer, in te zoomen of erover heen te glijden. Ook zijn er nog allerlei andere interessante trucjes gebruikt om het geheel te verlevendigen, zoals overvloeiers, en spontaan verschijnende collages. Dit maakt de film toch wat dynamischer, want, hoe origineel de vorm ook is, en hoe effectief de vertelling vaak blijkt te zijn, het duurt toch wel even voordat je als kijker aan de opeenvolging van statische foto’s gewend bent. En elke toegevoegde (illusie van) beweging is dan meegenomen.
De effectiviteit van de montage is trouwens opmerkelijk. Nu zie je eens goed hoe belangrijk en veelzijdig montage is. In de scènes met Fedja en de twee (potentiële) moordenaars zie je hoe goed er actie en spanning opgewekt kan worden door een kundige opeenvolging en selectie van de foto’s. Een shot van een verschrikt kijkende Fedja die in bed ligt, gevolgd door een lage hoekshot van de twee in regenjas gehulde mannen aan zijn bed, die pistolen in zijn gezicht steken. Dan een extreme close-up van zijn oog, dan weer de pistolen van dichtbij. En beweging wordt soms gesuggereerd door minieme bewegingsveranderingen tussen shots, zoals bij stop-motion animatie, of door beweging via een waas of schim te portretteren, met behulp van de lange sluitertijd van de camera. Hier heeft Van Strien, met zijn cameraman Guido Van Strien, regelmatig mee geëxperimenteerd, waardoor we ‘Koyaanisqatsi’-achtige shots tegenkomen van licht dat zich als strepen of vlekken manifesteert. De composities van de shots zelf zijn vrijwel zonder uitzondering wonderschoon. Prachtige zwart-wit opnamen van een in zijn architectonisch indrukwekkend omgeving opgaande Fedja, met gebouwen die vooral in Brussel staan. Praktisch ieder plaatje kun je inlijsten en aan je muur hangen, of aan dat van een museum.
De omgeving is imposant en bedreigend, en Fedja’s personage voelt dit doorwerken tot in zijn ziel, niet alleen in letterlijke zin. Zijn oude studievriend (Daan Schuurmans) is namelijk een succesvol schrijver geworden, terwijl hij het zélf eerder verdient. Hij begrijpt het niet, en zijn wereld komt tot stilstand, waarmee de vorm van de film verantwoord is, en niet slechts tot een leuke gimmick bestempeld kan worden. Fedja’s personage raakt psychisch in de knoop en verzandt in een Kafkaësk gevecht, van het individu tegen het “systeem”. Deze geleidelijke waanzin wordt subtiel gespeeld door Fedja, wat niet gemakkelijk moet zijn geweest in deze vorm. ‘Wereld van Stilstand’ is een buitengewoon boeiende arthousefilm geworden die, na enige “instaptijd”, de toeschouwer toch door de toenemende spanning in het verhaal aan zich weet te binden, waarmee de film niet alleen een leuk idee is, maar een in zijn geheel geslaagd project.
Bart Rietvink
Waardering: 4
Bioscooprelease: 22 december 2005