Werner Herzog – Radical Dreamer (2022)
Regie: Thomas von Steinaecker | 90 minuten | documentaire | Met: Werner Herzog, Guillermo de Oliveira, Lena Herzog, Nicole Kidman, Thomas Mauch, Joshua Oppenheimer, Robert Pattinson, Volker Schlöndorff, Patti Smith, Carl Weathers, Wim Wenders, Peter Zeitlinger, Chloé Zhao
Het oeuvre van filmmaker Werner Herzog (Duitsland; 1942) is, ondanks de visuele en thematische raakvlakken, van een grote veelzijdigheid. Van documentaires tot series. Van boeken tot speelfilms. En van regie tot acteerwerk. Herzog heeft zich nooit laten beperken tot een enkel medium of discipline. Met cultklassiekers als ‘Fitzcarraldo’ (1982) en, een hommage aan Murnau’s klassieker, ‘Nosferatu: Phantom der Nacht’ (1979) maakte hij naam in binnen- en vooral buitenland. Ook in Hollywood verdiende hij zijn sporen. Met kaskrakers als ‘Rescue Dawn’ (2006) en ‘Bad Lieutenant: Port of Call – New Orleans’ (2009) liet Herzog andermaal zijn gevoel voor verscheidenheid zien.
Toch zijn er dus de nodige raakvlakken in zijn werk te bespeuren. Thematisch gezien draaien Herzogs films om eenlingen, gespeend van valse emoties, die tegenover de rest van de wereld in extreme situaties worden geplaatst. Romantische outsiders zijn het, wars van alles wat mens is, één met de buitenwereld. Alledaagsheid is de vloek van de naoorlogse burgerlijkheid. De primitiviteit van de natuur, als Vrouwe Justitia balancerend tussen schoonheid en verschrikking, dient als fysieke scherprechter. Door het beeld te ontdoen van elke vorm van politieke subjectiviteit of connotaties, krijgt het op een visueel prikkelende manier vrij baan. Wat onuitspreekbaar is, krijgt vorm. Een mystieke en tijdloze oneindigheid, waarin de mens slechts een stip aan de horizon is.
Aan de start van de documentaire ‘Werner Herzog – Radical Dreamer’ verschijnt de ondertitel “based on a true story”. Een hoogst alarmerende boodschap, want dan staat in de regelmaat het puur menselijke verhaal centraal. Hoewel Herzog zich bij gelegenheid zelf ook door de werkelijkheid liet inspireren, was het voor hem hoofdzakelijk het startpunt om de mens in zijn omgeving te plaatsen. Het personage als decorstuk van zijn eigen film. Eenzelfde methode hanteerde Herzog in zijn documentaires. Het veelgeprezen ‘Grizzly Man’ (2005) bijvoorbeeld toont hoe een berenbewonderaar tijdens een observatie wordt gedood door een grizzlybeer. De man is uiteindelijk niet meer dan een passief object die de gruwelijkheid van de dierenwereld blootlegt.
De vraag is hoe ‘Werner Herzog; Radical Dreamer’ hier zelf mee omgaat. De start is veelbelovend. Terwijl Herzog vertelt over hoe het landschap tijdens lange autoreizen voor hem verandert in een vlinderparadijs, toont het beeld ons een Los Angeles waarin de mens slechts passant is. Hoekige, haast expressionistische bouwwerken zijn slechts figuranten in een eindeloze blauwe zee van lucht. Auto’s laten zich gewillig meevoeren door de wind. De mens is, zo onderkent Herzog dan, nietig. Hij probeert daar zijn eigen plekje in te zoeken. Als soldaat. Een goeie soldaat van de cinema. Het zijn beelden en opmerkingen die precies passen bij zijn werk.
Maar dan, vanuit het niets, gaat de documentaire over in een collectie pratende hoofden die verhalen over hun relatie tot de regisseur. Familieleden, producenten, acteurs. Allen hebben ze hun herinneringen. Losse archiefbeelden en filmfragmenten geven daarbij een gevoel van duiding, maar zijn door een gebrek aan context enkel sfeerverhogend. Het is een eervolle benadering, maar vooral richting de persoon Herzog. Zijn werk, en de interpretatie ervan, komen als gevolg maar oppervlakkig aan bod. Daardoor brengt ‘Werner Herzog – Radical Dreamer’ weinig meer dan dat al bekend over de tachtigjarige filmmaker was. De ongeregelde productie van ‘Fitzcarraldo’ is bijvoorbeeld eerder uitvoerig aan bod gekomen in de making-of documentaire ‘Burden of Dreams’.
De meest wetenswaardige momenten vinden plaats waarin de charismatische Herzog over zijn fascinaties praat, omdat we daar als toeschouwer samen zijn fantasiewereld betreden. Hoe interessant en openhartig de docu in sommige scènes ook is, onder de streep voelt de eervolle maar enigszins platgetreden vorm als een gemiste kans. De beste manier om Werner Herzog daadwerkelijk beter te leren kennen, is door het bekijken van zijn films zelf. Want, conform zijn eigen thematiek, de mens is uiteindelijk het best doorgrondbaar door de wereld om hem heen.
Wouter Los
Waardering: 3
Bioscooprelease: 8 juni 2023