Whale Nation – Les gardiennes de la planète (2023)

Recensie Whale Nation CinemagazineRegie: Jean-Albert Lièvre | 82 minuten | documentaire | Nederlandse stemmencast: Tom Waes

Walvissen zijn de grootste dieren die op aarde leven. Met name de grote baleinwalvissen, die zich opmerkelijk genoeg vooral voeden met minuscuul plankton, bereiken afmetingen waarbij elk ander schepsel in het niet valt. Vergeleken met de meeste andere diergroepen, bewandelden walvissen evolutionair bovendien een omgekeerd pad. Ze gingen zo’n vijftig miljoen jaar geleden vanaf het land terug de zee in en ruilden hun poten weer in voor vinnen en een krachtige zwemstaart. De longen bleven, waardoor walvissen nog steeds geregeld aan de oppervlakte moeten komen voor een verse teug zuurstof.

‘Whale Nation’ is gebaseerd op de gelijknamige bestseller van Heathcote Williams en dompelt ons onder in de blauwe wildernis die het grootste deel van de planeet bedekt. De film voert de kijker mee op een visuele ontdekkingsreis naar de bijzondere wereld van de walvissen. Ondanks het lijvige corpus aan wetenschappelijke studies naar de biologie en het gedrag van walvissen, hebben deze charismatische dieren nog veel geheimen voor ons. Neem bijvoorbeeld de liederen van de bultrug. Dit zijn geen simpele deuntjes, maar complexe partituren die meer dan een half uur kunnen duren. Elke populatie brengt zijn eigen liederen ten gehore, hits die soms gekopieerd worden door andere populaties. Hoewel het gezang van bultruggen sereen klinkt, is het zo luid dat hun composities voor soortgenoten op vele kilometers afstand hoorbaar zijn. Het resultaat? Een vocale cultuur die, zeker in haar omvang, bijna kan wedijveren met de onze. Waarom bultruggen zoveel tijd, moeite en energie steken in hun onderwatersymfonieën kunnen we nog steeds niet met zekerheid zeggen.

In ‘Whale Nation’ passeert een divers spectrum aan walvissoorten de revue. We begeleiden bultruggen op hun epische reizen van noord naar zuid en zien hoe potvissen, de ultieme diepzeeduikers onder de walvissen, met de hulp van klikgeluiden en een ingebouwde sonar hun weg vinden als ze afdalen naar hun jachtgronden in de diepste en donkerste krochten van de wereldoceanen. Daarnaast wordt de kijker deelgenoot van een ménage à trois onder grijze walvissen, zachtaardige reuzen die regelmatig een natuurlijke, goedaardige belangstelling voor mensen aan de dag leggen. De vrouwtjes zijn bovendien uiterst liefdevolle moeders. Ook de imposante blauwe vinvis, voor zover we weten het grootste dier dat ooit op aarde heeft geleefd, ontbreekt niet. Alleen de tong van deze oceaanreus is al net zo zwaar als een hele volwassen olifant. De Groenlandse walvis is de Metusalem onder de walvissen. Deze bonkige giganten kunnen ruim tweehonderd jaar oud worden en hebben aan den lijve ondervonden hoe de wereld om hen heen de laatste decennia ingrijpend veranderde.

De relatie tussen walvis en mens blijft in ‘Whale Nation’ ook niet onbesproken. Soms berust die op empathie. We zien in de film bijvoorbeeld een (met overtuigende CGI-effecten gecreëerde) gestrande bultrug die kan rekenen op de hulp van enkele barmhartige samaritanen. Helaas waren (en zijn) walvissen veel vaker het slachtoffer van onze minder edele karaktertrekken. In de negentiende en twintigste eeuw zijn miljoenen van deze intelligente dieren afgeslacht voor economisch gewin. Mensen zagen walvissen als consumptiegoederen en gebruikten hun traan als olie voor lampen en margarine, maar verwerkten het vettige goedje tevens in schoonheidsproducten als lippenstift en zeep. De baleinen van baardwalvissen vonden hun weg naar toepassingen als maatstokken, paraplu’s, waaiers en schilderlijsten. De noord- en zuidkapers ontlenen hun Engelse naam ‘right whales’ zelfs aan de meedogenloze manier waarop de mens ze vervolgde: het waren de juiste walvissen om te vangen omdat ze traag, nieuwsgierig, groot en dociel zijn. Makkelijke doelwitten voor vlijmscherpe harpoenen dus.

Gelukkig liggen de tijden van de industriële walvisvaart alweer een poosje achter ons en zijn het nu vooral filmmakers, fotografen en toeristen die hun vizier richten op de kolossen van het waterrijk. ‘Whale Nation’ laat zien welke fraaie resultaten dat kan opleveren. Regisseur Jean-Albert Lièvre kiest voor een aanpak die realiteit en illusie verbindt. De hoofdmoot van de film bestaat uit kraakheldere beelden van echte walvissen in hun natuurlijke habitat en laat zien hoe ze zingen, eten, spelen, voor hun jongen zorgen en op hun epische reizen de wereldzeeën doorkruisen. Daarnaast bevat de film een aantal dromerige, surrealistische sequenties. We zien walvissen bijvoorbeeld boven een bergketen zweven of juist boven in plaats van onder het wateroppervlak zwemmen. Best mooi en creatief, maar toch net wat minder innemend dan de echte onderwaterbeelden.

Voice-over Tom Waes, die met zijn warme stem, zachte Vlaamse tongval en duidelijke articulatie de juiste man voor de klus is, vertelt het verhaal vanuit het perspectief van een walvis in de ‘wij-vorm’. Dat werkt best goed, vooral omdat het je nog sterker de wereld van deze bijzondere zoogdieren inzuigt. Daarnaast serveert ‘Whale Nation’ de kijker nuttige informatie over de biologie en ecologische waarde (walvispoep is essentieel voor een florerende oceaan en stabiel klimaat) van walvissen. Tegelijkertijd dikt de vertelling het antropomorfische perspectief op deze majestueuze wezens soms wel erg stevig aan.

‘Whale Nation’ houdt het midden tussen een mooie, informatieve natuurdocumentaire en een artistieke ode aan de grootste en misschien wel verstandigste dieren die op aarde rondzwemmen. Een film die fascineert, ontroert en bij vlagen de zintuigen betovert.

Frank Heinen

Waardering: 4

Bioscooprelease: 20 april 2023