White Heat (1949)

Regie: Raoul Walsh | 114 minuten | drama, misdaad | Acteurs: James Cagney, Virginia Mayo, Edmond O’Brien, Margaret Wycherly, Steve Cochran, John Archer, Wally Cassell, Fred Clark, Fred Coby, G. Pat Collins, Garrett Craig, Paul Guilfoyle, Mickey Knox, Perry Ivins, DeForrest Lawrence, Ian MacDonald, Ray Montgomery, Robert Osterloh

Warner Brothers was in de jaren dertig en veertig de filmmaatschappij die de meeste en beste gangsterfilms maakte. Hun grootste troef was, naast Edward G. Robinson, acteur James Cagney, die de kunst verstond om van keiharde en in principe eendimensionale misdaadfiguren personages van vlees en bloed te maken. Zijn carrière werd gelanceerd met de film ‘The Public Enemy’ uit 1931 waarin hij de even charmante als meedogenloze Tom Powers speelde. Daarna volgden films als ‘Angels with Dirty Faces’ (1938) en ‘The Roaring Twenties’ (1939), waarin Cagney steeds mannen speelde die tegen wil en dank in de misdaad terecht zijn gekomen. Echt onvergetelijk is Cagney in ‘White Heat’ (1949), de film die zijn comeback in het genre betekende. De acteur had er rond 1940 even genoeg van om telkens maar een gangster te spelen en stortte zich – overigens zeer succesvol – op komedies en drama’s. In 1949 vroeg Warner Brothers hem terug voor ‘White Heat’, omdat Cagney in hun ogen de enige acteur was die de psychopathische Cody Jarrett kon portretteren.

Cody Jarrett (Cagney) is de onbetwiste leider van een groep gangsters die zich voornamelijk bezighoudt met het overvallen van banken en treinen. Hij deinst er daarbij niet voor terug om mensen in koelen bloede neer te knallen. De enige persoon voor wie hij ontzag heeft is zijn moeder (Margaret Wycherly), een al even bikkelharde dame die haar zoonlief geen strobreed in de weg legt. Sterker nog, zij is juist vaak degene die de plannen opzet. Cody houdt meer van Ma dan van zijn beeldschone maar overspelige vrouw Verna (Virginia Mayo), die hij als oud vuil behandelt. Wanneer de autoriteiten hem op de hielen zitten, besluit Cody zichzelf aan te geven en een kleinere overval te bekennen zodat hij minder lang de bak in hoeft. Omdat de politie hem doorheeft, sturen ze undercoveragent Hank Fallon (Edmond O’Brien) naar dezelfde gevangenis om een oogje in het zeil te houden. Wanneer Cody in de nor ontdekt dat zijn moeder is vermoord – nota bene door zijn ‘vriend’ Big Ed (Steve Cochran) die er ook met zijn vrouw vandoor wil gaan – slaan alle stoppen bij hem door. Hij verzamelt een groep medegevangenen om zich heen, onder wie de undercoveragent, en vlucht weg. Hij zint op wraak!

Regisseur Raoul Walsh (‘The Roaring Twenties’, ‘High Sierra’) wilde koste wat het kost James Cagney in de hoofdrol en gaf hem daardoor alle vrijheid. Aangezien hij niet wéér dezelfde gangster wilde spelen die hij tussen 1930 en 1940 al veelvuldig had geportretteerd, stapte hij op scenarioschrijvers Ivan Goff en Ben Roberts af om samen met hen het personage Cody Jarrett vorm te geven. Walsh vond het allemaal prima. En dus werd Cody een van de meest gestoorde en angstaanjagende gangsters uit de filmgeschiedenis. Een rol die als geen ander bij Cagney paste. ‘White Heat’ barst dan ook van de onvergetelijke scènes, waaronder het legendarische fragment in de gevangenis waarin Cody via via verneemt dat zijn moeder dood is en hij in een absurde woedeaanval uitbarst. Hoe gestoord de gangster is blijkt ook uit de memorabele slotscène, die iedere liefhebber maar voor zichzelf moet gaan bekijken. Het script zit vol scherpe, humoristische dialogen en het geweld was – zeker voor die tijd – erg prominent aanwezig. Een niet te onderschatten thema in ‘White Heat’ is de ziekelijke relatie tussen Cody en zijn moeder, die overigens met een overtuigende kilte wordt gespeeld door Margaret Wycherly (‘The Yearling’). Haar mening is de enige die telt voor Cody. Uit deze film komt tevens de fameuze quote ‘Made it Ma, top of the world!’

Het gevaar van hoofdrolspeler die zo imponerend is als James Cagney is dat de andere leden van de cast wat wegvallen. Dit geldt niet voor de al eerder genoemde Margaret Wycherly, maar bijvoorbeeld wel voor Virginia Mayo (‘The Best Years of Our Lives’), die nu niet meer kan laten zien dan een naïef dom blondje terwijl deze getalenteerde actrice veel meer in haar mars had. Edmond O’Brien (‘The Barefoot Contessa’), wiens gelijkenis met Humphrey Bogart overigens treffend is, is intrigerend als de infiltrerende agent Fallon. Een andere opvallende bijrol is van Steve Cochran als de onbetrouwbare sidekick van Cody, Big Ed. De regie van Raoul Walsh is strak en de film verloopt in een vlotte vaart. Je verveelt je dan ook geen moment met deze in stijlvol zwart-wit geschoten gangsterfilm cq. karakterstudie. Dit is een absolute topper uit de filmhistorie. James Cagney is meesterlijk als gewetenloze schurk met een Oedipuscomplex, het script zit uitstekend in elkaar en het geheel wordt afgesloten met een indrukwekkende finale die je nog lang bij zal blijven! ’n Absolute aanrader!

Patricia Smagge