Winter Sleep – Kis uykusu (2014)

Regie: Nuri Bilge Ceylan | 196 minuten | drama | Acteurs: Haluk Bilginer, Melisa Sözen, Demet Akbag, Ayberk Pekcan, Serhat Mustafa Kiliç, Nejat Isler, Tamer Levent, Nadir Saribacak, Emirhan Doruktutan, Ekrem Ilhan, Rabia Özel, Fatma Deniz Yildiz, Mehmet Ali Nuroglu

Het desolaat rotsige landschap van Cappadocië. De winter valt zachtjes in. Het hotel van de voormalige acteur Aydin (een geweldige Haluk Bilginer) maakt zich op voor haar jaarlijkse winterslaap. Verveling krijgt alle speelruimte om toe te slaan. De onderlinge verhoudingen van de hotelbewoners staan na verloop van tijd steeds meer onder druk. Hoteleigenaar (en huisjesmelker) Aydin speelt daarin een prominente rol. Vanuit zijn ivoren toren kijkt hij neer op het arme volk, de geestelijkheid en zijn vrouw. Vanuit die positie destilleert hij zijn elitaire meningen. Het leven heeft hem cynisch gemaakt, vooral door zijn eigen ingenomenheid en afschuw van de mens. Omdat de mensheid niet is zoals hij er zelf in gelooft, vergroot hij de kloof met zijn soortgenoten. Geleidelijk verliest hij het contact met de werkelijkheid.

Zijn jonge vrouw Nihal (Melisa Sözen) zit vast in een ongelukkig keurslijf. Haar relatie met Aydin is tot onder het vriespunt bekoeld. Zeker wanneer haar enige levensdoel, het steunen van de arme scholen in de omgeving, door Aydin wordt weggehoond komt hun huwelijk verder onder hoogspanning te staan. De intenties van de jonge vrouw zijn goed, al wordt haar oordeelvermogen verblind door een kinderlijke naïviteit. Aydins zus, Necla (Demet Akbag), is wat betreft cynisme de overtreffende trap. De onlangs gescheiden vrouw loopt met haar ziel onder de arm rond en lijkt haar schampere energie te voeden met conflict.

Zo ontstaat een benauwde wereld van onderling wantrouwen, ruzie en pure onvrede die in ‘Winter Sleep’ magistraal wordt uitgewerkt. De gedetailleerde karakterschets van de hotelbewoners bereikt grote hoogtes. De rustige opbouw maakt dat de toeschouwer betrokken raakt. De film toont aanvankelijk de alledaagse beslommeringen rondom het hotel, maar verandert geleidelijk in een intrigerend psychologisch steekspel. De omgang van de personages, Aydin voorop, met anderen wordt meer en meer van een discutabel niveau. De ongemakkelijke sfeer die daaruit ontstaat etaleert hoe de hoofdrolspelers zonder hun menselijkheid te verliezen werkelijk in elkaar steken. Het onvermogen om transparant te communiceren vergroot de tegenstellingen. Onomkeerbare schisma’s zijn het gevolg. De hibernerende scheurtjes monden uit in tragische botsingen. Maar het conflict komt in ‘Winter Sleep’ nooit tot volle explosie. Daar is de film te subtiel voor. Het is het onderhuidse gerommel dat voor de spanning zorgt. Regisseur Nuri Bilge Ceylan (onder andere bekend van het goed ontvangen ‘Once Upon a Time in Anatolia’ en ‘Uzak”) weet dat schitterend ten uitvoering te brengen.

Het prachtige landschap van Cappadocië speelt een zwijgzame maar functionele rol op de achtergrond die grote gelijkenis treft met het lot van de menselijke personages. De uit steen gehouwen huizen staan fier overeind. Maar door de winterse omstandigheden eroderen ze net zo makkelijk als de verhoudingen tussen de drie hotelbewoners. Het decor geeft zo aanvullende diepte aan de karakters.

Maar ‘Winter Sleep’ is voornamelijk gebouwd op een raamwerk van goed geschreven en uitgesproken dialogen. De toeschouwer kan snel overweldigd raken door het vele gebruik van dialogen, verwijzingen en filosofische overpeinzingen. ‘Winter Sleep’ behandelt een groot arsenaal aan vragen die net zo min eenduidig zijn als Aydins karakter doorgrondelijk is. Enigszins simplistisch doen deze bespiegelingen denken aan het werk van de grote Russische schrijvers die eenzelfde onstuimig fatalistisch naturalisme hanteerden. De geest van Fjodor Dostojevski sluimert bijna in elke scène rond. De morele vraagstukken, de hiërarchische opbouw van de samenleving en de rol daarin van de bedorven elite doen allemaal denken aan de boeken van de bekende Rus. Anton Tsjechov is eveneens van grote invloed geweest op ‘Winter Sleep’. De soortgelijke thematiek is ook hier een baken van herkenning.

De hoogstaande literaire kwaliteiten van ‘Winter Sleep’ staan daarmee buiten kijf. Maar daar is ook een keerzijde mee bemoeid. Visueel kent de film zijn beperkingen in de scènes waarin de dialoog centraal staat. Hoewel er genoeg mooie shots te zien zijn, bestaat daardoor een groot deel van de film uit doodgewone shot-reverse-shots. Personage A kijkt naar personage B, dat in de regelmaat buiten beeld zit. In het volgende shot is het tegenovergestelde te zien, waaruit de illusie wordt gewekt dat beide personages met elkaar in gesprek zijn. Het is een klassieke montagetechniek, maar enigszins beperkend in zijn beeldspanning. Het is een miniem minpuntje in een verder uitstekende prent.

In een film waarin ogenschijnlijk weinig gebeurt, is er tussen de regels genoeg om over na te denken, het eigen ethisch palet raad te plegen en simpelweg te genieten van alle mooie teksten en beelden. Op het Film Festival van Cannes van 2014 won ‘Winter Sleep’ de Gouden Palm voor beste film. Die prijs is alles bij elkaar genomen meer dan terecht.

Wouter Los

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 25 september 2014
DVD-release: 28 januari 2015