Wise Blood (1979)

Regie: John Huston | 101 minuten | drama | Acteurs: Brad Dourif, John Huston, Dan Shor, Harry Dean Stanton, Amy Wright, Mary Nell Santacroce, Ned Beatty, William Hickey, J.L. Parker, Marvin Sapp, Richard Earle, Herb Kossover, Betty Lou Groover, John Tyndall, Gillaaron Houck, Philip Mixer, Sharon Johnson, Joe Dorsey, Stratton Leopold, Leonard Holmes, Daniel Albright, Tommy Alson, Harold Horne, Jim Barbee, Gene Howard, Raymond Foskey, Vicky Dyer, Jerry Rushing, Ken Flower, Gladys Hill, Ray Wilkes

De in 1952 verschenen roman “Wise Blood” van de Amerikaanse schrijfster Flannery O’Connor vertelt het verhaal van Hazel Motes, een oud-soldaat die terugkeert in zijn geboortestreek en in conflict komt met een blinde preker die op straat het geloof verkondigt. De aversie tegen de geloofsverkondiging van deze preker en zijn dochter, en Motes’ overtuiging dat de mens voor zijn spirituele redding beter te rade kan gaan bij zichzelf dan bij Jezus Christus, leiden ertoe dat hij zijn eigen kerk opricht: “The Church without Christ”. Motes vindt zijn ouderlijk huis verlaten, zijn vader is overleden. Daarop trekt hij naar de stad. Hier komt hij een aantal vreemde karakters tegen die allen op hun eigen manier bezig zijn met het belijden en verkondigen van het geloof. Zo zijn daar de eerder genoemde blinde preker Asa Hawks en zijn dochter Sabbath Lily en Hoover Shoates, een ondernemer en oplichter die wel brood ziet in Hazels afwijkende standpunten.

Het “bloed” uit de titel slaat op een uitspraak van Enoch Emory, een jongen die enthousiast is over Hazels denkbeelden, en die naar eigen zeggen net als zijn vader dingen kan zien door middel van zijn “wijze bloed”. Veel van de figuren die Motes ontmoet zijn karikaturen en vervullen hun specifieke functie binnen de dieper liggende religieuze thema’s van de film. Zaken zoals de strijd tussen traditionele en modernere vormen van geloofsbelijdenis, de achterliggende motieven bij de verkondigers van dit geloof en het menselijk lijden als ultieme vorm van zelfredding kun je terugvinden in het verhaal van de film (het lezen van het boek zal hiernaast allicht een bredere kijk op de materie verschaffen). De blinde preker Hawkes die door zijn (geveinsde) blindheid en zelfmutilatie zegt tot dieper inzicht te zijn gekomen, zijn dochter die alles behalve fatsoenlijk blijkt en de op commercie beluste Shoates (een goede rol van Ned Beatty) die geld probeert te verdienen door een “valse profeet” het geloof te laten verkondigen, vormen de schaduwzijden van de in de film verbeelde religiositeit. Emory daarentegen is de simpele, oprechte gelovige die alleen maar op zoek is naar “een Jezus” om in te geloven. Maar Motes kent zelf ook een ambivalent verleden ten opzichte van het geloof. Afkomstig uit een diepgelovig gezin (zijn vader, in de film gespeeld door regisseur Huston, was predikant), is hij tegelijkertijd verbitterd en teleurgesteld in het geloof zoals hij dat kent en tegenkomt, maar eveneens gekleurd door zijn eigen religieuze opvoeding en afkomst. Hij predikt een meer menselijke en minder metafysische variant van het aloude gospel. Dit is naar zijn mening de enige manier tot ‘echte’ verlossing. Zijn fanatisme brengt hem echter ertoe het lijden als hoogste middel tot verlossing meer en meer te omhelzen. De thema’s uit het boek en de film zijn geen lichte kost en de gemiddelde thuiskijker zal dan ook moeten wennen aan het onderwerp.

De film bevat, naast veel religieuze symboliek, meerdere lagen en kan op meerdere manieren bekeken worden. Duidelijk lijkt in ieder geval de kritiek op religieus fanatisme, naar verluidt inderdaad een van de thema’s die schrijfster O’Connor in het oorspronkelijke boek verwerkte. Een meer historische kijk op het tijdsbeeld van het Amerikaanse zuiden uit die tijd is ook een eventuele mogelijkheid, maar hiervoor biedt de oorspronkelijke roman eventueel uitkomst. In ieder geval is ‘Wise Blood’ een film die je niet zomaar tot je zult nemen. Qua acteerprestaties en technische merites valt vooral Dourif op in de rol van Motes door zijn dramatische uitbarstingen en wilde blikken als ware hij een echte dominee. Destijds genoot de acteur bekendheid vanwege zijn rol in het Oscarwinnende ‘One Flew over the Cuckoo’s Nest’. Het is in ieder geval weer wat anders dan de rollen die Dourif speelde in de ‘The Lord of the Rings’ en ‘Child’s Play’ series waar de meesten hem wellicht van kennen.

De bijrollen, van onder andere Ned Beatty en Harry Dean Stanton, zijn eveneens van een prima niveau. Huston is bovendien een zeer vakkundige regisseur (hij draait al mee sinds de veertiger jaren) en dit is ook aan de cameravoering en enscenering af te zien. Het ziet er allemaal prima uit. Maar de onvermijdelijke vraag doemt op of de religieuze thematiek voor iedereen evengoed te behappen zal zijn. ‘Wise Blood’ zit vol met eigenaardige dialogen, karakters en soms vreemde religieus getinte uitspraken die dan eens komisch, dan weer tragisch aandoen. Voor sommigen fascinerend en komisch, voor anderen wellicht onbegrijpelijk. In eerste instantie zal misschien niet geheel duidelijk zijn waar je dit verhaal het beste kan plaatsen. Dit neemt niet weg dat ‘Wise Blood’ een knappe film is die op onconventionele manier religieuze thema’s verbeeldt.

Joost Hoedemaeckers