Yeralti (2012)

Regie: Zeki Demirkubuz | 106 minuten | drama | Acteurs: Engin Günaydin, Serhat Tutumluer, Nihal Yalcin, Sarp Apak, Murat Cemcir, Serkan Keskin, Feridun Koc, Sirri Süreyya Önder, Nergis Öztürk

Het werk van de Russische schrijver Fjodor Dostojevski centraliseert zich, zo stelt de hoofdrolspeler van ‘Yeralti’, rondom thematiek die in de werkelijkheid geworteld is. Zo zegt deze Muharrem (een overtuigende en dragende rol van de Turkse acteur en komiek Engin Günaydin) op een gegeven moment letterlijk: ‘De realiteit gaat boven alles’. De alleenstaande ambtenaar ontketent daarop een zoektocht naar een eerlijkere en vrije wereld, waarin de waarheid en realiteit voorop staan en een mens kan zijn omdat hij, vrij Cartesiaans, bestaat. De ommekeer komt voort uit de teleurstelling in zichzelf (zijn professionele carrière als schrijver is mislukt), de mensen om zich heen (hij voelt zich intellectueel ondergewaardeerd) en de wereld in het algemeen. Het uit zich in een soort van hyperrationaliteit die hem in staat stelt te doen en te zeggen wat hij wil om het universele onrecht aan de kaak te stellen.

Wanneer zijn huishoudelijke hulp wordt lastiggevallen door een andere werkgever, stelt Muharrem voor om de man dan maar simpelweg te vermoorden. Tijdens een etentje dat georganiseerd wordt om een literaire onderscheiding van een voormalige vriend te vieren, zoekt hij de directe confrontatie op met zijn tafelgenoten en beticht ze van plagiaat, oneerlijkheid en hielenlikkerij. In de kwetsende aanvaring met een jonge prostituee komt langzaam het besef dat de manier waarop hij zijn nieuwe leven inricht geenszins de oplossing vormt. Sterker nog, geleidelijk zakt hij dieper weg in een zwart gat van isolatie, gewetenloosheid en ontwortelde realiteit. Muharrem verliest zichzelf in de duistere krochten van zijn bewustzijn, wordt steeds waanzinniger en bereikt uiteindelijke het tegenovergestelde van wat hij oorspronkelijk van plan was. Hij zet zichzelf letterlijk buitenspel van de realiteit waar hij zo naarstig naar op zoek was. Op een subtiele manier wordt er uiteindelijk naar de climax toegewerkt. ‘Yeralti’ weet de betrokkenheid bij de protagonist altijd hoog te houden en dat is gezien zijn moeilijke, provocerende en vervreemdende karakter geen sinecure.

Muharrems buitengesloten ondergang wordt op een treffende manier in beeld gebracht. Zijn observerende afstand tot de rest van de (speel)wereld wordt gekenmerkt door het veelvuldige gebruik van ramen en andere oppervlakten die hem scheiden van de werkelijke realiteit. Het sombere perspectief van Muharrem wordt versterkt door het matte kleurgebruik. Ook zijn appartement en andere locaties zien er naargeestig, donker en verouderd uit. Het spaarzame lichtspel draagt effectief bij aan de koortsige sfeer van de film. Hier ademt ‘Yeralti’ (de titel verwijst naar ‘Aantekeningen uit het Ondergrondse’ van Dostojevski, de roman die ten grondslag ligt van deze vrije adaptatie) uit elke cinematografische porie en op een zeer herkenbare manier het werk van Dostojevski uit. De plaatsen van handeling lijken zelfs zo erg op het Sint Petersburg uit het werk van de Russische schrijver dat een meer eigen lijn misschien meer op zijn plek zou zijn geweest. Aan de andere kant kan er ook worden beargumenteerd dat regisseur Zeki Demirkubuz het werk van Dostojevski op een heel intense manier weet te benaderen. En dat is een zeer knappe prestatie.

Wouter Los

Waardering: 4.5

Bioscooprelease: 12 september 2013
DVD-release: 9 december 2014