Young Mr. Lincoln (1939)
Regie: John Ford | 96 minuten | drama | Acteurs: Henry Fonda, Alice Brady, Marjorie Weaver, Arleen Whelan, Eddie Collins, Pauline Moore, Richard Cromwell, Donald Meek, Judith Dickens, Eddie Quillan, Spencer Charters, Ward Bond, Milburn Stone
Sympathieke, rustig voortkabbelende film over de jonge jaren van Abraham Lincoln (1809-1865), de zestiende President van de Verenigde Staten. Onder de vakkundige regie van Ford met mooi geschoten scènes die precies lang genoeg duren, wordt er een geïdealiseerd beeld van Lincoln’s leven in zijn thuisstaat geschetst door middel van een fictieve moordzaak. De film komt traag op gang en gaat daarna ook nergens in een hogere versnelling. Toch blijkt de film geen moment te vervelen, ondanks de weinig spectaculaire inhoudelijke presentatie.
Dat de film blijft boeien, komt voornamelijk door de formidabele prestatie van Fonda, wiens uiterlijk met behulp van een valse neus, een handige kapper en de prominente wrat verbluffend lijkt op de foto’s die van Lincoln bekend zijn. De bekende kabouterbaard ontbreekt nog, want pas na zijn uitverkiezing als President liet Lincoln zijn baard staan. Fonda komt ook een stukje lengte tekort, met zijn 1.85 meter komt hij nog niet in de buurt van de bijna twee meter lange Lincoln, die over de meeste van zijn tijdgenoten uittorende.
Fonda draagt deze film op zijn schouders en weet constant alle aandacht naar zich toe te trekken door zijn goede, soepele spel. De andere spelers hebben veel kleinere bijrollen, die soms op het stereotiepe af zijn, het verhaal is zo zwart-wit opgebouwd dat de verdachten die door Lincoln verdedigd worden, braveriken zijn zonder één smetje op hun ziel en de aanklager (Meek) geraffineerd en onsympathiek. Bijzondere vermelding voor Brady als de moeder van de verdachten, die tegelijk ingetogen als smartelijk een hartverscheurende rol neerzet. Lincoln is hier al in essentie wat hij later volgens de gangbare verhalen over zijn leven was – een integere man, die recht door zee is, vol meedogen en zijn intelligentie gebruikt om ingewikkelde zaken in simpele termijn en grappige vergeljkingen uit te leggen. Deze omschrijving van Lincoln is meer mythe dan de veel gecompliceerdere werkelijkheid. Het is op zich jammer dat Ford, wellicht ook gezien de tijdgeest, niet in staat was om een completer beeld te geven van de oneindig veel interessantere Lincoln als historisch figuur, dan als de legende in wording die hier wordt geschetst. Wat er eigenlijk alleen nog aan de film-Lincoln ontbreekt, is diens kracht als openbaar spreker. Hierdoor is van enige karakterontwikkeling van de hoofdpersoon niet echt sprake. Voor het merendeel van de Amerikanen was en is het leven van Lincoln gesneden koek en bijna elke scène heeft wel een referentie aan een situatie uit het latere leven van de President. Het is goed voor stellen hoe bezoekers destijds hun buurman of buurvrouw hebben aangestoot of een blik van verstandhouding hebben gewisseld als ze een voorval uit de film wisten te koppelen aan de bekende feiten. Zoals bijvoorbeeld bij Lincoln’s ontmoetingen met zijn latere politieke rivaal Stephen A. Douglas (Stone). Douglas zou Lincoln verslaan voor een Senaatszetel in 1854, maar als Democratische kandidaat in de Presidentsverkiezingen in 1860 verliezen. Ook de moeizame start van zijn relatie met Mary Todd (Weaver) komt aan de orde. Mary Todd Lincoln was van betere komaf dan haar echtgenoot en de situaties waarin de twee belandden benadrukken keer op keer dat verschil. Ford lijkt af en toe heel licht de instabiele persoonlijkheid van Mary Lincoln aan te stippen, die in haar latere leven verergerden en een donkere schaduw over hun huwelijk zou werpen.
De rechtszaak die het laatste deel van de film in beslag neemt, lijkt vooral bedoeld om sympathie te kweken. Op deugdelijke juridische argumenten baseert Lincoln zijn verdediging niet. Hier gaat de film wel enigszins uit de bocht, want soms ontaardt het geheel in een slechte klucht. Zo dut de rechter in en ligt openlijk te snurken tijdens het proces. Ook laat Lincoln een dronken werkloze toe tot de jury, waarna de goede man grappig bedoelde, maar tegenkrommende, hikken slaakt als hem iets gevraagd wordt. Kenmerkend voor Ford komt hier de sentimentaliteit waar hij om bekend stond, ook de hoek kijken. Voor hedendaagse kijkers is de laatste akte enigszins teleurstellend, omdat het ons bekende patroon van de rechtbankfilm niet gevolgd wordt.
Met een prachtig geschoten einde, als Lincoln tegen de horizon een pad oploopt, is er geen twijfel over mogelijk waar dat pad zal eindigen. In het Presidentschap waar Lincoln nog steeds zeer om geëerd wordt en waar hij de Unie “één en ondeelbaar” wist te behouden voor toekomstige generaties. Jammer dat een verzonnen rechtszaak gebruikt is om de latere grootheid van de President te onderstrepen. Zijn ware levensgeschiedenis was net zo inspirerend geweest.
Hans Geurts