Dr. Jekyll and Mr. Hyde (1931)
Regie: Rouben Mamoulian | 91 minuten | drama, science fiction, horror | Acteurs: Frederic March, Miriam Hopkins, Rose Hobart, Holmes Herbert, Halliwell Hobbes, Edgar Norton, Tempe Pigott
Deze film komt in weinig punten overeen met het boek van Robert Louis Stevenson en dat doet er in dit geval helaas afbreuk aan. Naarmate het verhaal zich ontrolt komen er duidelijk de nodige opeenvolgende tekortkomingen naar voren. Verder wordt het aan veranderingen onderhevige uiterlijk van Hyde op wel erg creatieve wijze weergegeven….
Het middel zorgt ervoor dat Jekyll zich kan veranderen in Hyde. Hyde is qua karakter en uiterlijk de personificatie van het kwaad in Jekyll. In plaats dat de slechtheid van Hyde afdruipt, is er echter sprake van een soort omgekeerde evolutie: Hyde ziet er met de vorm van zijn schedel, zijn kort stug haar, zijn borstelige wenkbrauwen, zijn zwaar behaard lichaam en zijn uitstekend gebit met de overmatig lange snijtanden bijna letterlijk uit als een aap. Ook zijn lichaamstaal vertoont trekjes die hem onsympathiek moeten maken: de schichtige bewegingen, het voortdurend trekken met de mondhoeken en het hoofd en de ledematen…. Het is echter niet zijn slechtheid, maar alleen zijn aapachtigheid die hiermee wordt benadrukt. Hyde blijkt zelfs over aapachtige lenigheid en kracht te beschikken wanneer hij zich door trapportalen heenslingert en moeiteloos over allerlei obstakels springt en klautert. Hyde’s groter wordende kracht blijkt er ook uit dat hij Jekyll kan verdringen buiten diens wil om, maar vreemd genoeg takelt Hyde qua uiterlijk wel in rap tempo af, terwijl het uiterlijk van de zwakker wordende Jekyll er niet onder lijdt. In tegenstelling tot zijn aftakelend uiterlijk blijkt Hyde vreemd genoeg nog steeds uitzonderlijk sterk wanneer hij moeiteloos diverse belagers uitschakelt.
Het gevecht van Jekyll tegen Hyde komt jammer genoeg zo goed als niet voren. In Stevenson’s boek leverde dit juist op wat het verhaal zo beklemmend maakt: de figuurlijke afgrond waar Jekyll in staart als zijn eigen persoonlijkheid langzaam definitief wordt verdrongen door die van Hyde, een wezen dat hij heeft leren verafschuwen en waar hij van walgt. De film-Hyde verdringt Jekyll echter wel bijzonder snel en de psychologische druk waaronder Jekyll hierbij staat komt amper naar voren, behalve dan de met veel dramatiek gespeelde scène dat hij zijn verloofde opgeeft ‘to set her free’.
Diverse handelingen van Jekyll en vooral van Hyde zijn onbegrijpelijk omdat ze er rechtstreeks het onheil over zichzelf mee afroepen. Jekyll stuurt het zangeresje Ivy geld uit schuldgevoel over Hyde’s gedrag tegenover haar. Jekyll laat dit alleen wel onder zijn eigen naam bezorgen in plaats van het anoniem te laten afgeven.Tijdens het daaropvolgend bezoek van Ivy aan Jekyll belooft hij haar hulp tegen Hyde. Door Jekyll ’s handelen komt er zodoende een link tot stand tussen hem en Hyde, iets dat hij altijd juist absoluut wilde voorkomen om zijn maatschappelijke positie niet in gevaar te brengen…..
Hyde is niet dom: hij heeft de intelligentie van Jekyll met hem gemeen. Onverklaarbaar is dan ook Hyde’ s volledig irrationeel handelen: hij geniet van Ivy’ s afschuw en weerzin van hem maar ontsteekt wel in woede door haar negatieve uitspraken over hem tegenover Jekyll, terwijl echter haar hospita’ s kwaadsprekerij hem koud laat.
Zonder feitelijke reden vertelt Hyde daarna aan Ivy dat Jekyll en Hyde dezelfde persoon zijn. Vervolgens vermoordt hij haar om dit geheim te houden. De moord is echter overbodig, want niemand zou haar ooit geloven, vooropgesteld dat zijzelf Hyde gelooft. Daarnaast zijn Hyde’s mishandelingen van Ivy bekend: Hyde weet dus dat door de moord hijzelf direct hoofdverdachte zal zijn. Ook trekt de plaats van en het lawaai tijdens de moord de nodige voor de hand liggende en voor Hyde ongewenste aandacht en zodoende wordt hij direct herkend en bestempeld als de moordenaar. Hyde heeft aldus door zijn in alle opzichten onbegrijpelijke gedrag zinloos en bewust zijn eigen voortbestaan onmogelijk gemaakt. Het ultieme onverklaarbare wordt bereikt wanneer Hyde het huis van Jekyll’s verloofde binnendringt. Hyde, op dat moment gezocht voor moord, kan met zijn inmiddels totaal afgetakeld beestachtig uiterlijk hiervan immers alleen maar negatieve gevolgen verwachten…
Ondanks de tekortkomingen in het verhaal en in Hyde’s uiterlijk zijn complimenten voor Frederic March als Hyde op hun plaats. Binnen de beperkingen van het script en de aapachtigheid van Hyde weet March met betrekking tot Hyde’s karakter, uiterlijk en manier van doen er het maximale uit te halen: hij zet een werkelijk weerzinwekkende en walgelijke Hyde neer wiens sadisme perfect naar voren komt bij met name zijn wellustige geestelijke mishandelingen van Ivy. March’ s optreden als Hyde is vooral datgene wat de film de moeite waard maakt en hij werd hiervoor terecht beloond met een Oscar. Een ander compliment gaat naar Miriam Hopkins voor haar rol als Ivy wiens ijselijke en door afschuw en doodsangst vertrokken gezichtsuitdrukkingen tijdens de sadistische martelende ‘liefkozingen’ van Hyde boekdelen spreken.
Hoewel de afwijkingen van een film ten opzichte van het boek geen nadeel hoeven te zijn, is dat hier wel het geval. Zeker voor de kenners van Stevenson’s verhaal zal deze film een teleurstelling zijn door de tekortkomingen in het script en de aapachtige uitbeelding van Hyde. Ook bij de leek zullen de tegenstrijdigheden en onlogische handelingen teveel vraagtekens oproepen. Met name de moeite waard door het geslaagde optreden van March als Hyde.
Frans Buitendijk