Evilenko (2004)

Regie: David Grieco | 110 minuten | drama, misdaad, horror, thriller | Acteurs: Malcolm McDowell, Marton Csokas, Ronald Pickup, Frances Barber, Alexei Chadyuk, Ostap Stupka

Sommige zogenaamd ‘waargebeurde’ verhalen worden nog eens extra treurig door de manier waarop een regisseur de waarheid probeert te manipuleren. De seriemoordenaarfilm ‘Evilenko’ is daar een mooi voorbeeld van. Deze B-film zal de geschiedenis ingaan als de eerste film die het communisme als motief voor moord opvoert. Ook wordt een fenomeen als de seriemoordenaar afgedaan als een mythisch verschijnsel. Klinkt vreemd, zeg je? Zet je schrap, want het wordt nog vreemder.

In ‘Evilenko’ draait het om de gelijknamige killer, gespeeld door Malcolm McDowell. Hoewel de film beweert dat deze moordenaar echt heeft bestaan, moet er wel een kanttekening bij geplaatst worden. Evilenko is eigenlijk de beruchte Andrej Chikatillo. Waarom de naam van Ruslands ‘eerste’ seriemoordenaar (het communistische Rusland stopte ’typisch Westerse fenomenen’ als serial killers jarenlang in de doofpot) veranderd is blijft onduidelijk. Chikatillo, of Evilenko als je wilt, vermoordde ruim vijftig mensen. De slachtoffers van de man bestonden voornamelijk uit kinderen en jonge vrouwen. De film laat de klopjacht op Evilenko zien.

‘Evilenko’ is een verontrustende film. De moorden van Evilenko/Chikatillo hebben echt plaatsgevonden, maar de manier waarop de geschiedenis is verdraaid om de film wat op te leuken is niet correct. Regisseur Grieco plaatst Evilenko in het rijtje van Freddy Krueger en Jason Voorhees die je kent van respectievelijk ‘Nightmare on Elmstreet’ en ‘Friday the 13th’, fictieve tienerfilms dus. McDowell doet er nog een schepje bovenop door Evilenko als een eendimensionale killer neer te zetten, inclusief verkrampt gezicht en misvormde handen. Als het zo simpel was zou je alle seriemoordenaars moeiteloos kunnen herkennen aan hun smoelwerk. Ook is het gedrag van Evilenko nogal opzichtig, opvallend en boosaardig.

Seriemoordenaars hebben altijd al tot de verbeelding gesproken van de filmindustrie. ‘Evilenko’ is dan ook een typische serialkiller-flick geworden. De moordenaar is een verknipt personage dat zomaar los rondloopt in onze maatschappij. Evilenko is een wreed mens die geniet van moord en gewoon voor de lol doodt, zijn beweegredenen worden niet belicht. Helemaal bont maakt Grieco het door de anti-held op te voeren als een soort onaardse entiteit met bizarre krachten. Evilenko kan mensen hypnotiseren en moorden doet hij net zo makkelijk als jij en ik van kleding veranderen.

Het is wel erg gemakkelijk om seriemoordenaars af te schilderen als natuurkrachten die buiten onze aardse maatschappij opereren. Hoe moeilijk het voor mensen ook te behapstukken is: serial killers zijn mensen. Vaak onopvallende mensen die aardig en beleefd zijn en van hun ouders houden. Grieco negeert die wetenschap en portretteert Chikatillo als een karikatuur. Een man die overal moorden pleegt, in de trein, op school enzovoorts. Ook is Evilenko een communist in hart en nieren, zowat het ergste wat je kunt zijn in de ogen van Grieco, die overal opkomt voor zijn belangen en idealen. Hoe anders was de werkelijkheid.

Chikatillo was een in zichzelf gekeerde man die zijn moordpartijen heel bedachtzaam plande. Aan hypnotiseren deed hij niet, als oud-leraar kon hij erg goed overweg met kinderen. De onopvallende Chikatillo was een eenzaam mens die zich schaamde voor zijn impotentie, zijn onhandigheid en zijn onbekwame omgang met vrouwen. De filmversie staat mijlenver van hem vandaan, Evilenko is een monster dat trots is op zijn impotentie. De schuimbekkende kop die McDowell zich heeft aangemeten om de killer te vertolken, slaat dan ook nergens op. Chikatillo was een grijze muis en geen flamboyante killer. Het akelige aan de Russische moordenaar is dat hij zo opvallend onopvallend was, het zou je buurman kunnen zijn.

Het interessantste aspect aan seriemoordenaars is hoe ogenschijnlijk gerespecteerde burgers hun duistere dubbellevens zo goed konden verbergen. Ook is het van essentieel belang om uit te vinden hoe mensen kunnen veranderen in moordenaars die doden voor hun eigen bevrediging (Chikatillo doodde omdat bloed hem opwond, in de film wordt beweerd dat Evilenko zijn slachtoffers eerst verkrachtte, wat een leugen is). Helaas is Grieco meer geïnteresseerd in de slachtpartijen en niet achter de mens achter de monsters.

In een slasherfilm is een dergelijke aanpak niet storend, maar in een productie die zwaar leunt op waargebeurde feiten is de verkleuring van de werkelijkheid kwalijk. Het is verontrustend om te zien hoe gemakzuchtig Grieco zich van de psychologische kant van het verhaal afmaakt. Om seriemoordenaars te stoppen moet je ze eerst analyseren. In plaats van dieper in te gaan op de motieven van de moordenaar (iets wat films als ‘Monster’ en ‘Dahmer’ zo dapper deden), wijt de film Evilenko’s moordlust aan het communisme(!). In een tenenkrommende scène vraagt politieman Lesley (Csokas) aan een psychoanalyticus hoe de killer aan zijn moordlust komt. Als hondstrouwe communist valt het Evilenko zwaar dat zijn geliefde levensovertuiging verwoest wordt door de Perestrojka. Het gevolg is dat de man in een identiteitscrisis belandt en compleet doorslaat. Kortzichtig en belachelijk. Nog idioter is een homo-erotische ondervragingsscène waarin Evilenko en Lesley naakt tegenover elkaar zitten. Zien is geloven.

Als waargebeurd drama is Evilenko een farce. Ook als thriller schiet de film tekort. Je weet de uitkomst al als je enigzins bekend bent met Chikatillo die midden jaren 90 volop in het (Russische) nieuws was. Spannend is de film niet, tot overmaat van ramp is ook het acteerwerk niet overtuigend. McDowell acteert redelijk als gemankeerde griezel, toch weet hij door zijn afstandelijke en groteske spel niet over de volle linie te beklijven. Er gebeurt niets met het personage. Csokas speelt een verbeten politieveteraan met leuk gezinnetje die zich vastbijt in de Evilenko-zaak. De chagrijnige kop en agressieve uitstraling van de acteur maken hem erg antipathiek, iets wat onmogelijk de bedoeling kan zijn voor de held die je door het verhaal heen moet sleuren. Eigenlijk geldt voor de gehele cast wat ook voor Csokas geldt: de personages ogen nors en afstandelijk.

Het moge duidelijk zijn, ‘Evilenko’ is een mislukte film die een tragische geschiedenis nogal kortzichtig behandeld. Wil je toch een film over de èchte Chikatillo zien dan kun je beter ‘Citizen X’ bekijken. Laatstgenoemde rolprent toont een beklemmender en waarheidsgetrouwer beeld van de seriemoordenaar. Daarnaast laat die film zien hoeveel moeite een betrokken Russische politieman heeft gedaan om de moordenaar te vangen, een slopende ervaring. Het slome speurwerk en de nonchalante attitude van de agenten in ‘Evilenko’ is een belediging voor de echte detectives die Chikatillo achter de tralies hebben gezet. De enige reden om deze film is te kijken is de intense titeltrack van de Ierse Dolores O’Riordan. Helaas zijn de resterende 107 minuten van ‘Evilenko’ minder boeiend.

Frank v.d. Ven