Iron Man 3 (2013)

Regie: Shane Black | 129 minuten | actie, science fiction, thriller | Acteurs: Robert Downey Jr., Gwyneth Paltrow, Rebecca Hall, Guy Pearce, Ben Kingsley, Paul Bettany, Don Cheadle, Jon Favreau, William Sadler, James Badge Dale, Stephanie Szostak, Stan Lee, Bingbing Fan, Yvonne Zima, Dale Dickey, Ty Simpkins, Ashley Hamilton, Marco Sanchez, Xueqi Wang, Spencer Garrett, Bridger Zadina, Indra Patel, Jenna Ortega, Stephen L. Cohen, Chris Gethard, Meghan Aruffo, Noa Lindberg, Denise Vasquez, Mark Kubr

De eerste ‘Iron Man’, uit 2008, was een echte verrassingshit. Niet alleen ging het om een vrij onbekende held uit het Marvel-universum waar enthousiasme voor gewekt moest worden, het was ook belangrijk dat het robotpak van hoofdpersonage er niet te suf of “nerdy” uit zou zien, en dat de man in het pak interessant genoeg zou zijn voor de gemiddelde toeschouwer. Regisseur Jon Favreau slaagde voor al deze uitdagingen en maakte een originele, bij vlagen opwindende, en ook nog eens zeer grappige actiefilm. En na een onderhoudende, maar toch wat minder geïnspireerde opvolger, zorgt vers bloed in de regiestoel, in de vorm van filmmaker Shane Black, voor een welkome nieuwe impuls. Black, die voor ‘Kiss Kiss Bang Bang’ al eerder met hoofdrolspeler Robert Downey Jr. samenwerkte, geeft de acteur weer heerlijke komische teksten en situaties om mee te werken, en weet de kijker een paar keer goed op het verkeerde been te zetten. En gelukkig  worden de adrenalinejunkies ook niet vergeten, want er zijn weer genoeg flitsende gevechten en grootse ontploffingen aanwezig in deze nieuwe ‘Iron Man’. Tel daar de fantastische schurkenrol van sir Ben Kingsley bij op, en dit derde deel kan – ondanks enkele dipjes en wat gebrek aan spanning – niet meer stuk.

Het is mooi dat veel van de individuele superhelden van het “Avengers”-team hun eigen film kregen voordat ze allemaal samenkwamen in Joss Whedons ‘The Avengers’, waarin de krachten gebundeld moesten worden tegen een ontzagwekkende buitenaardse bedreiging. Kennis van de personages en hun achtergronden – wetende wat hun specialiteiten zijn en waar ze toe in staat zijn – geeft zo’n groepsfilm extra lading en dynamiek. Maar om vervolgens, na de overweldigende confrontatie in New York waarin alle registers open gingen om een apocalyps te voorkomen, weer de focus te moeten leggen op één held, die het aan de stok krijgt met één vijand, lijkt een ondankbare taak te zijn wanneer het gaat om de spanning en sensatie in het verhaal. Het zal bijna per definitie kleinschaliger moeten zijn dan ervoor. Misschien dat dit één van de redenen is dat de dreiging in ‘Iron Man 3’ wat verspreid en ongedefinieerd is, en dat er verschillende bliksemafleiders en toonwisselingen in de film zitten. Het zorgt er weliswaar voor dat de film afwisselend blijft, maar tegelijkertijd komt het geheel soms wat rommelig en richtingloos over en zorgt een minder goed uitgediepte vijand voor een gebrek aan gevaar, wat te betreuren is. Wanneer Stark/Iron Man eindelijk bij de werkelijke dreiging aankomt, na eerst wat “lagere” vijanden te hebben verslagen, is de film alweer bijna afgelopen en is er weinig ruimte voor motivaties of karakteristieke vernederingen. Spectaculair wordt het zeker, maar wat meer uitwerking van de bad guy of zijn intenties was leuk geweest en had meer lading gegeven aan het moment dat de degens worden gekruist.

Daar staat tegenover dat ‘Iron Man 3’ vol zit met memorabele personages, interessante interacties en spitsvondigheden. De Mandarin is een door Ben Kingsley lekker dik aangezette, meedogenloze terrorist, die mooie retoriek heeft om Amerika en Stark mee te kleineren; zoals zijn vergelijking met Chinese gelukskoekjes die, zo vertelt hij, eigenlijk een Amerikaanse uitvinding zijn, wat volgens hem duidelijk te zien is. Ze zijn namelijk “hol, zitten vol met leugens, en laten een vervelende smaak achter.” Het was de bedoeling van de filmmakers om de Mandarin moderner en relevanter te maken dan hij is in het stripverhaal, en het personage heeft ook zeker een boeiende – en verrassende – dimensie gekregen. De Mandarin weet met zijn bedreigingen en terroristische acties de gewenste aandacht te trekken van Stark en de Amerikaanse regering, en hij is, zoals vertolkt door Kingsley, een fascinerende verschijning.

Stark wordt een superheld vanwege zijn robotpak maar hij komt – gelukkig – ook verrassend veel zonder pak in beeld. Deels noodgedwongen, omdat het pak  beschadigd is en Stark zijn intellect moet gebruiken om alles weer van de grond af op te bouwen, en deels – en deze stukken werken wat minder goed – omdat het kennelijk weer nodig is om de duistere en getroebleerde kant in zijn psyche te onderzoeken. Het is allemaal erg logisch dat Stark een trauma heeft opgelopen toen hij in ‘The Avengers’ door een wormgat schoot en, bij terugkomst op de aarde, meer dood was dan levend, maar de angstaanvallen die hij hierdoor krijgt in ‘Iron Man 3’ komen een beetje knullig en abrupt over. Het is fijn dat hier niet al te lang bij stil wordt gestaan, maar het houdt de boel wel enigszins op. Net als een kind dat Stark ontmoet en dreigt een schattig element te worden in de film. Gelukkig wordt Stark geen zoetsappig vaderfiguur en behandelt hij het soms irritante kind niet veel anders dan zijn volwassen medemensen.

Het is terug te zien dat regisseur Shane Black onder andere verantwoordelijk was voor het scenario voor ‘Lethal Weapon’ en ‘Kiss Kiss Bang Bang’. Er is hier namelijk sprake van een zelfde soort “buddy”-dynamiek tussen de hoofdpersonages Tony Stark en James Rhodes (net als in ‘Iron Man 2’ gespeeld door Don Cheadle). Het gebekvecht tussen deze twee kameraden en de effectieve samenwerking die ze, vooral in de laatste acte van de film, laten zien, hinten naar een sterke band en een lange geschiedenis samen. De scènes van Downey en Cheadle zijn ook vaak goed voor wat komische momenten.

Humor en karakter zijn altijd belangrijk geweest in de ‘Iron Man’-films, en zonder een geschikte acteur voor de man in het pak was alles als een kaartenhuis ineen gevallen. Robert Downey Jr. wist echter meteen de perfecte toon te vinden voor zijn personage en het is nu zelfs onmogelijk om je iemand anders in die rol voor te stellen. Stark is een soort antiheld: een arrogante kwast die sympathiek wordt door de heerlijk cynische, en sarcastische opmerkingen die hij op zijn omgeving afvuurt, en de manier waarop hij nog grotere kwallen op hun plaats zet. Eigenlijk maakt het nog weinig uit wie zijn vijanden zijn of wat er op het spel staat: zolang Stark zijn gepatenteerde humor ten toon spreidt – en ok, er af en toe iets ontploft of iemand omver wordt geblazen – is een film met hem in de hoofdrol de moeite waard. Maar gelukkig biedt ‘Iron Man 3’ nog veel meer dat de moeite waard is.

Het idee van de drones uit ‘Iron Man 2’ – de onbemande, op afstand bestuurbare robots – wordt nu door Stark zelf gebruikt, bij de ontwikkeling van zijn pak. Ook kan het Iron Man-pak zich nu in losse onderdelen aan het lichaam van Stark (of iemand anders) hechten, wat niet alleen originele actie-momenten, maar ook komische situaties oplevert. Verder wordt in de film het middel Extremis geïntroduceerd, dat, indien toegediend, voor interessante veranderingen in het lichaam zorgt. Het geeft Stark in ieder geval leuke vijanden om mee te vechten en oneliners op los te laten. Zoals in zijn amusante confrontatie met de vurige bad girl Ellen Brandt (Stephanie Szostak), die door Extremis  erg krachtig is geworden en, net als de vloeibaar metalen T1000 in ‘Terminator 2’, na vernietiging weer kan regenereren.  Verder zijn er nog aardige vertolkingen van Guy Pearce, Rebecca Hall en Gwyneth Paltrow. Deze laatste speelt weer Starks bemoederende vriendin Pepper Potts, die echter nu meer bij de actie betrokken wordt en zich noodgedwongen meer zal kunnen verplaatsen in Iron Man. Of Stark daar zelf nog zin in heeft, en de vraag waar hij – letterlijk en figuurlijk – de energie vandaan haalt, staat aan het einde van de film ter discussie. Maar eigenlijk is er na het zien van deze film geen twijfel over mogelijk: Iron Man moet terugkomen.

Bart Rietvink

Waardering: 4

Bioscooprelease: 24 april 2013
VOD-release: 28 augustus 2013
DVD- en blu-ray-release: 28 augustus 2013