Man with a Movie Camera – Chelovek s kino-apparatom (1929)

Regie: Dziga Vertov | 69 minuten | documentaire

‘Man with a Movie Camera’ past binnen een genre dat eind jaren twintig, begin jaren dertig populair was: het zogenaamde ‘city symphony genre’. Beelden van steden en de mensen die de steden bewonen, gevat in documentaires. In de communistische Sovjet-Unie zag men het propagandistische nut van dit genre. Dziga Vertov, die niet veel ophad met de westerse films, leek hiervoor een geschikte persoon. En dat bleek.

Met diens echtgenote Elizaveta Svilova als editor en diens broer Mikhail Kaufman als cameraman (beiden figureren ook in de documentaire), maakte Vertov een documentaire die overkomt als een wervelstorm van beelden van de Russische stad zoals de machthebbers die ongetwijfeld graag zagen. ‘Man with a Movie Camera’ is echter veel meer dan een propagandafilm. Sterker nog, de propaganda is wel te ontdekken, maar op subtiele wijze. De propaganda is vooral te vinden in de afwezigheid van beelden van echte armoede of geweld. Wat echter niet betekent dat ‘Man with a Movie Camera’ geheel kritiekloos is. Ook in de Sovjet-Unie komen scheidingen voor of krijgen mensen ongelukken, zo blijkt.

‘Man with a Movie Camera’ blijft echter vooral hangen als een continue stroom van intrigerende beelden. Vertov zette zich af tegen de onrealistische wijze van verhalen vertellen in de westerse films. Daartegenover plaatst Vertov vakmanschap en ‘echte’ beelden. Toch vertelt Vertov zelf wel degelijk ook een verhaal, namelijk dat van een cameraman die de film probeert te maken die we zelf bekijken. Door dat licht narratieve karakter en nog meer door het register van technieken en stijlen die Vertov opentrekt, worden de authentieke realistische beelden soms bijna surrealistisch van karakter. Het meest sprekend is misschien wel de scène aan het einde van de film waarin de apparatuur van de cameraman een soort dans lijkt op te voeren in achter elkaar geplakte filmfragmentjes.

Door de ogen van de cameraman toont ‘Man with a Movie Camera’ het leven in een anonieme Russische stad. Het begin van de dag, mensen die ontwaken, zich wassen en naar hun werk gaan, het straatbeeld dat verandert van een stille straat in hectisch verkeer, machines die hun raderen laten draaien, enzovoorts. In de eerste helft ligt de nadruk vooral op de werkende mens, daarna komt ook de vrije tijd aan bod: mensen die zwemmen, zingen, uitgaan en plezier hebben.

Om dit alles in beeld te brengen gebruikt Vertov dus alle mogelijke technieken die voorhanden zijn. Special effects, slow motion, snelle bewegingen, geënsceneerde composities, uitgelichte details, en ook ‘gewoon’ een documentaristische stijl.

Juist dat maakt van ‘Man with a Movie Camera’ een film die boeit van begin tot eind. Het geeft de film grote vaart, zelfs als de film niet wordt ondersteund door muziek. In de loop der jaren hebben verschillende componisten zich gewaagd aan een ‘soundtrack’ voor ‘Man with a Movie Camera’, en vaak ook met een meerwaarde als gevolg. Maar ook als stomme film blijft ‘Man with a Movie Camera’ moeiteloos overeind als een van de meeste belangwekkende films uit de twintigste eeuw.

Daniël Brandsema