The Stranger (1946)
Regie: Orson Welles | 95 minuten | drama, thriller | Acteurs: Orson Welles, Edward G. Robinson, Loretta Young, Philip Merivale, Richard Long, Konstantin Shayne, Byron Keith, Billy House, Martha Wentworth, David Bond, Ethan Laidlaw, Isabel O’Madigan, Pietro Sosso
Zijn grootste plannen heeft Orson Welles nooit kunnen realiseren. Toch is de regisseur, acteur en producer een ware legende in Hollywood. Het wonderkind was pas 23 toen hij Amerika op zijn kop zette met zijn levensechte hoorspel ‘War of the Worlds’. Nog geen drie jaar later vernieuwde hij vrijwel alle aspecten van de cinematografie met zijn meesterwerk ‘Citizen Kane’. Toch krijgt hij van het publiek niet veel waardering; vrijwel al zijn films kostten meer dan dat ze opbrachten. Welles was zijn tijd ver vooruit. Maar vanwege zijn geldverslindende reputatie wilden producenten niet zomaar meer met hem in zee gaan. Om te bewijzen dat hij wel degelijk een commerciële film kon maken, nam hij de regisseurstaak voor ‘The Stranger’ op zich. Met tegenzin, want Welles nam iedere gelegenheid aan om de film neer te sabelen. “It is the worst of my films. There’s nothing of me in it.”
In ‘The Stranger’ speelt Orson Welles Franz Kindler, een onverbeterlijke nazi die gezocht wordt door de internationale autoriteiten. Hij is vanuit Europa, via Zuid-Amerika, naar de Verenigde Staten gevlucht, waar hij in het gemoedelijke Harper (Connecticut) is beland en onder de naam Charles Rankin als hoogleraar een nieuw leven begint. Opsporingsambtenaar Wilson (Edward G. Robinson) is vastberaden hem op te sporen en hoopt dat de vrijlating van Kindlers voormalige partner in crime Meineke (Konstantin Shayne) hem op het juiste spoor zal brengen. Meineke brengt hem inderdaad naar het plaatsje Harper, maar wordt omgebracht nog voor hij heeft kunnen onthullen wie Kindler is. Wilson doet nu een beroep op de jonge Mary (Loretta Young), de onwetende dochter van de plaatselijke opperrechter die op het punt staat met Rankin te trouwen. Zij wordt de inzet van een zenuwslopend kat-en-muisspel tussen Wilson en haar duivelse echtgenoot.
Voor Orson Welles was ‘The Stranger’ niet meer dan een tussendoortje, maar achteraf bleek het zijn enige film te zijn die rendabel was. De kritiek die de acteur/regisseur op de film had, is waarschijnlijk te wijten aan het feit dat hij minder invloed had op het uiteindelijke eindresultaat dan hem lief was. Hij schreef toevoegingen aan het scenario van Victor Trivas, waaronder uitgebreidere introducties van de personages, maar deze werden door producenten Sam Spiegel en Bill Goetz geschrapt. Ook zijn voorstel om de opsporingsambtenaar door een vrouw, bij voorkeur Agnes Moorehead, te laten spelen werd van de baan geveegd. Het resultaat is een weinig originele maar toch behoorlijk spannende film noir die bij vlagen doet denken aan Hitchcocks ‘Shadow of a Doubt’. Het ultieme bewijs dat Welles, zelfs wanneer hij beknot wordt in zijn creativiteit, een uitstekend product kan leveren.
De acteurs spelen ijzersterk. De altijd geweldige Edward G. Robinson doet een reprise van zijn rol in ‘Double Indemnity’; de zelfverzekerde en vastberaden inspecteur Wilson is een prima protagonist. Welles zet de immorele Übermensch Kindler overtuigend neer en ook Loretta Young doet haar best. Uitstekende bijrollen zijn er van Konstantin Shayne als Meineke en de hilarische Billy House als Potter, de praat- en bemoeizieke eigenaar van de plaatselijke drugstore. ‘The Stranger’ bevat Welles’ typische visuele extra’s, maar in 1946 had de film noir hem op dit gebied ingehaald, zodat de film zich qua gebruik van schaduw en groteske perspectieven niet meer bijzonder onderscheidt. Desondanks levert de prachtige zwartwitfotografie van Russell Metty (die ook ‘Touch of Evil’ met Welles zou maken) tot de verbeelding sprekende beelden bij het verhaal. Let vooral op de beklemmende scène met Kindler en Meineke in het bos en de melodramatische slotscène in de klokkentoren.
‘The Stranger’ mag dan artistiek gezien een mindere film van Orson Welles zijn, zeker in vergelijking met ‘Citizen Kane’ en ‘Touch of Evil’; het blijft een buitengewoon onderhoudende thriller in de klassieke film-noirstijl, die thuishoort in een rijtje met kort na de oorlog gemaakte thrillers over de opsporing van Duitse oorlogsmisdadigers als ‘Cornered’ (1945) en ‘Notorious’ (1946). Absoluut de moeite van het kijken waard!
Patricia Smagge