The Wizard of Oz (1939)
Regie: Victor Fleming | 101 minuten | avontuur, familie, fantasie, musical | Acteurs: Judy Garland, Frank Morgan, Ray Bolger, Bert Lahr, Jack Haley, Billie Burke, Margaret Hamilton, Charley Grapewin, Pat Walshe, Clara Blandick, Terry, Gladys W. Allison, Josefine Balluck, John T. Bambury, Viola Banks
Weinig sterren hebben zoveel hoge pieken en diepe dalen meegemaakt in hun leven als Judy Garland. Al op zeer jonge leeftijd speelde zij in films en stond ze op het podium. Op haar zeventiende brak ze definitief door als Dorothy Gale in de wereldberoemde klassieker ‘The Wizard of Oz’. Daarna zou ze nog schitteren in ‘Meet Me in St. Louis’, ‘A Star is Born’ en ‘Judgement at Nuremberg’. De keerzijde van het succes was dat MGM, de studio die van haar een grote ster maakte, haar tegelijkertijd aan de drugs hielp. Het verhaal gaat dat ze ’s ochtends oppeppers kreeg om vol overgave aan de slag te kunnen en ’s avonds werd volgestopt met slaappillen om te kunnen rusten. Geen wonder dat Garland, gezegend met een prachtige stem en barstensvol talent, al op jonge leeftijd niet meer zonder deze medicamenten kon. De drugs zouden uiteindelijk de oorzaak zijn van haar veel te vroege dood, op slechts 47-jarige leeftijd.
Het was de film ‘The Wizard of Oz’ die van Garland een grote ster maakte. Een recent Amerikaans onderzoek wijst uit dat dit de meest bekeken film aller tijden is en dat zou zomaar eens kunnen kloppen. Want wie is er nou niet bekend met het verhaal van Dorothy en haar hondje Toto die door een heftige orkaan van de vredige boerderij van oom Henry en tante Em worden weggeblazen en terechtkomen in de wonderlijke wereld van de Wizard of Oz. Bij aankomst belandt het huis van Dorothy bovenop de Wicked Witch of the East. De bewoners, met name de Munchkins, vieren feest, maar de Wicked Witch of the West zint op wraak. Omdat Dorothy toch wel graag weer terug naar huis wil, begint ze aan een lange tocht over de Yellow Brick Road naar de alleswetende tovenaar van Oz in Emerald City. Onderweg loopt ze een vogelverschrikker zonder hersens, een blikken man zonder gevoel en een laffe leeuw tegen het lijf. Zij vergezellen haar in de hoop bij de tovenaar te kunnen vinden wat ze ontberen. Maar de Wicked Witch of the West is niet van plan hun tocht gemakkelijk te maken…
Het verhaal voor ‘The Wizard of Oz’ werd al aan het einde van de negentiende eeuw geschreven door L. Frank Baum. Nog voor deze ‘definitieve’ versie uit 1939 werd het boek al enkele keren verfilmd, waaronder in 1925 met Oliver Hardy (‘de ‘dikke’) in de rol van de blikken man. Geen enkele versie haalt het echter bij de film die door maar liefst vier regisseurs gemaakt werd. King Vidor, George Cukor en Richard Thorpe filmde allemaal een aantal fragmenten, maar omdat hij verreweg de meeste scènes geschoten heeft, was het de naam van Victor Fleming – die in datzelfde jaar eveneens scoorde met ‘Gone with the Wind’- die uiteindelijk op de rol kwam te staan. De productie van ‘The Wizard of Oz’ werd gekenmerkt door tegenslagen, maar dat weerhield producent Mervyn LeRoy er niet van door te zetten. Aanvankelijk leek het voor die tijd astronomische budget van 2,6 miljoen dollar weggegooid geld te zijn omdat de film helemaal niet aansloeg bij het publiek. Pas later is men gaan inzien dat ‘The Wizard of Oz’ zowel in productioneel als in verhalend opzicht een bijzondere film was die bijna zeventig jaar na dato nog altijd de harten van kinderen én volwassenen sneller doet kloppen.
Voor een belangrijk deel verantwoordelijk voor de magie van de film is Judy Garland. Hoewel met jaar zeventien lentes vijf jaar ouder dan haar personage, is ze erg geloofwaardig als de melancholieke Dorothy die besluit weg te lopen van huis. Heel begrijpelijk voor kinderen van die leeftijd, die zich af en toe onbegrepen kunnen voelen door de volwassenen in hun omgeving. Ze wordt vergezeld door haar trouwe hondje – de enige die haar begrijpt – maar komt er na haar spannende avonturen in Oz achter dat het eigenlijk toch wel erg fijn is om thuis te zijn. Met haar prachtige stem (haar vertolking van Somewhere over the Rainbow bezorgt de meelevende kijker ook nu nog kippenvel) en oprechte uitstraling verovert ze in een mum van tijd ieders hart. Opvallend is dat alle andere acteurs, onder wie Margaret Hamilton en Frank Morgan, een dubbelrol spelen; een in Kansas en een in Oz.
Nog opvallender is het bijzondere gebruik van kleuren in deze film. In 1939 werden er al wel enkele films in Technicolor geproduceerd, maar niet veel. ‘The Wizard of Oz’ combineert zwartwit- met kleurenfilm door de scènes in Kansas in sepiatinten te tonen, waardoor de overgang naar het kleurrijke Oz des te magischer aandoet. Een baanbrekende techniek voor die tijd en nu nog steeds heel bijzonder. Het tekent direct de verschillen op de beide locaties. Het grijze, saaie leventje in Kansas dat wordt ingeruild voor het avontuurlijke, spannende en frisse Oz. De special effects zijn heel aardig, zeker wanneer je bedenkt dat deze film nog van voor de Tweede Wereldoorlog is. Bij de wervelwindscènes is er geen computer aan te pas gekomen maar toch doen ze zeker niet onder voor die uit ‘Twister’, die bijna zestig jaar later werd gemaakt!
‘The Wizard of Oz’ is misschien wel de klassieker der klassiekers. De film is tijdloos. In tegenstelling tot veel andere films uit die tijd, staat de film ook vandaag de dag nog als een huis. De film zit zo barstensvol fantasie dat je de dik opgelegde moraal van het verhaal – There’s no place like home – voor lief neemt. Kijken naar ‘The Wizard of Oz’ is zelfs na al die decennia – puur genieten!
Patricia Smagge
Waardering: 5
Bioscooprelease: 8 augustus 1946
Bioscooprelease: 1 december 2011 (digitale re-release)