Tiengemeten – Deel 1 (2001)
Regie: Digna Sinke | 75 minuten | documentaire
De premisse van het Tiengemetenproject van regisseuse Digna Sinke lijkt verraderlijk simpel. Toen in 1993 aangekondigd werd dat een kleine eilandje in het Haringvliet, Tiengemeten, vanaf 1998 zou worden omgezet van een kleine boerengemeenschap tot natuurgebied, besloot Sinke een documentaire te maken over het geplande teruggeven aan de natuur. Dat schept onmiddellijk verwachtingen over een film gevuld met serene, geruisloze beelden van een langzaam verwilderend landschap, met af en toe een verdwaalde wandelaar die erin wordt opgeslokt; beeldende overpeinzingen over het ‘vernatuurlijken’ van Tiengemeten als ironisch commentaar op de elders ongenaakbaar voortstuwende moderniteit, of desnoods een treffende tegenbeweging daarop.
Die natuurshots zijn uiteindelijk redelijk talrijk aanwezig, maar verder komen deze verwachtingen maar amper uit. Het is een reeks van vier documentaires geworden, die verzameld zijn in een gezamenlijke dvd-box. Deze zijn vooral gevuld met schier eindeloze orde: niet alleen in de vorm van de ordentelijke rijen bomen die ondanks alle ambities het landschap blijven vormen, maar vooral ook door de ambtelijke molen waar het ambitieuze project doorheen gesleurd moet worden. Er zijn honderden vergaderingen in de loop der jaren, waardoor misschien wel meer pratende beleidsmakers in stoffige kantoren in beeld komen dan rustieke weilanden. Het gehele beleidsmatige project op Tiengemeten neemt uiteindelijk elf jaar in beslag om voltooiing te naderen met als gevolg dat de laatste film hierover, ‘Weemoed & Wildernis’, in 2010 pas zou verschijnen – negen jaar na de eerste film.
In de eerste documentaire in de reeks, ‘Tiengemeten deel 1’ (2001), worden we tot Tiengemeten geïntroduceerd zoals het er in de zomer van 1998 bijlag. De indrukken zijn idyllisch in hun tijdloosheid: op warme zomerdagen plonzen kinderen in het water, te midden van molens, dijken en boerderijen. Als kijker vermoed je dat de zomer er in 1958 of 1928 er precies zo uitzagen. De vraag die dan ook rijst is waarom die pittoreske eilandje zo nodig volledig overhoop gehaald moet worden om er een natuurgebied van te maken – en dat alles op een eiland op de grens met Zeeland, waar de herinneringen aan de Watersnoodramp van 1953 nog in het geheugen liggen. Het opgeven van leefgebieden, zeker als het gepaard gaat met het doorsteken van dijken, ligt hier nog altijd gevoelig. Zover is het echter nog lang niet. Paradoxaal genoeg zijn er om ruimte te kunnen maken voor de vrije natuur juist uitvoerige, tergend langzame stadia van onderzoek en beleidsplanning nodig, wat jaren kost. Zoals een betrokken beleidsmaker het in de film zegt is echte wildernis voor hem niet interessant; dat heb je al op zoveel plekken ter wereld. Nee, er moet wel een fraai wandelpad doorheen lopen. Het maakbaarheidsideaal staat in het beleid centraal, waarbij terughoudendheid amper te bespeuren valt. Zodra de ambtenaren en andere betrokkenen over het eiland wandelen, lijken ze net kinderen in een enorme speelgoedwinkel die eigenlijk overal wel eventjes mee willen spelen.
Hoewel deze documentaire op zichzelf al genoeg intrigerend kijkmateriaal biedt, is de gehele reeks films over Tiengemeten dusdanig meer dan de som der delen dat het aan te raden is ze allemaal te bekijken en als coherent kunstwerk te beschouwen. ‘Tiengemeten deel 1’ vormt een begin van een fascinerend portret van ambtelijke ambitie (en wellicht overmoed) en de agrarische samenleving van Tiengemeten, maar meer dan een begin is het niet, en geïnteresseerden doen er beter aan om de gehele reeks te bekijken.
David van Marlen
Waardering: 4
Bioscooprelease: 26 november 2001