Tiengemeten 2001-2006 (2006)

Regie: Digna Sinke | 80 minuten | documentaire

De premisse van het Tiengemetenproject van regisseuse Digna Sinke lijkt verraderlijk simpel. Toen in 1993 aangekondigd werd dat een kleine eilandje in het Haringvliet, Tiengemeten, vanaf 1998 zou worden omgezet van een kleine boerengemeenschap tot natuurgebied, besloot Sinke een documentaire te maken over het geplande teruggeven aan de natuur. Dat schept onmiddellijk verwachtingen over een film gevuld met serene, geruisloze beelden van een langzaam verwilderend landschap, met af en toe een verdwaalde wandelaar die erin wordt opgeslokt; beeldende overpeinzingen over het ‘vernatuurlijken’ van Tiengemeten als ironisch commentaar op de elders ongenaakbaar voortstuwende moderniteit, of desnoods een treffende tegenbeweging daarop.

Die natuurshots zijn uiteindelijk redelijk talrijk aanwezig, maar verder komen deze verwachtingen maar amper uit. Het is een reeks van vier documentaires geworden, die verzameld zijn in een gezamenlijke dvd-box. Deze zijn vooral gevuld met schier eindeloze orde: niet alleen in de vorm van de ordentelijke rijen bomen die ondanks alle ambities het landschap blijven vormen, maar vooral ook door de ambtelijke molen waar het ambitieuze project doorheen gesleurd moet worden. Er zijn honderden vergaderingen in de loop der jaren, waardoor misschien wel meer pratende beleidsmakers in stoffige kantoren in beeld komen dan rustieke weilanden. Het gehele beleidsmatige project op Tiengemeten neemt uiteindelijk elf jaar in beslag om voltooiing te naderen met als gevolg dat de laatste film hierover, ‘Weemoed & Wildernis’, in 2010 pas zou verschijnen – negen jaar na de eerste film.

Aan het eind van het eerste deel van de reeks films, ‘Tiengemeten Deel 1’ (2001) lag er een inrichtingsplan en zijn de meeste oorspronkelijke bewoners, voornamelijk agrarische families, het eiland af verhuisd, maar was het nog niet gelukt om iedere boer op het eiland een preferabel alternatief aan te bieden. Het eerste stukje vrije natuur was echter al gecreëerd: er is tijdens een storm een populier omgewaaid, die blijft liggen en in die positie doorleeft.

In deel twee van de documentaire reeks, ‘Tiengemeten 2001 – 2006’ (2007), ligt deze populier er nog, maar de boom is niet het enige dat stug op het eiland door blijft leven. De laatste twee boeren, de gebroeders Leen en Klaas Vos, zijn niet tevreden met de gekregen aanbieding en blijven met het grootste plezier nog even doorboeren op Tiengemeten. En alle beleidsplannen ten spijt kan er niet met de grootse plannen aangevangen worden zolang de broers Vos nog op het eiland wonen.

De patstelling deert Sinke niet, en ze gebruikt veel van haar tweede documentaire om zich op zowel het landschap als haar bewoners te richten. Als kijker merk je dat terugkerende karakters als de nuchtere, stoïcijnse familie Vos en de immer goed geïnformeerde veerman ontdooien in het zicht van Sinke en haar camera, en dat er door de loop van de jaren een zekere vertrouwensband ontstaat. Dat men daar door het bekijken van deze dvd-box in mee kan groeien maakt de reeks nog extra bekijkenswaardig.

Hoewel deze documentaire op zichzelf al genoeg intrigerend kijkmateriaal biedt, is de gehele reeks films over Tiengemeten dusdanig meer dan de som der delen dat het aan te raden is ze allemaal te bekijken en als coherent kunstwerk te beschouwen. ‘Tiengemeten 2001 – 2006’ vormt een fascinerend portret van ambtelijke ambitie (en wellicht overmoed) en de agrarische samenleving van Tiengemeten, maar meer dan een onderdeel is het niet, en geïnteresseerden doen er beter aan om de gehele reeks te bekijken.

David van Marlen