Alma Viva (2022)

Regie: Cristèle Alves Meira | 88 minuten | drama | Acteurs: Lua Michel, Ana Padrão, Jacqueline Corado, Ester Catalão, Duarte Pina, Arthur Brigas, Catherine Salée, Martha Quina, Leonel Reis, Sónia Martins, Amadeu Alves, Eliane Caldas, Viriato Trancoso, Valdemar Santos, São Domingos, Nuno Gil, Pedro Lacerda, David Pereira Bastos

Cristèle Alves Meira kwam in 1983 ter wereld in Frankrijk; haar beide ouders zijn immigranten uit Portugal. Gedurende haar jeugd bezocht ze vaak het geboorteland van haar ouders, waar nog veel familie woont. Vooral met haar oma van moeders kant had ze een bijzondere band. Het overlijden van haar grootmoeder inspireerde Alves Meira – van huis uit actrice – tot het maken van haar debuutfilm ‘Alma Viva’ (2022). Het project werd volgens de nieuwbakken regisseur geboren uit ‘een gevoel van onrecht dat ik voelde toen mijn oma overleed’. “Ik was zelf in de twintig en zag mijn ooms en tantes elkaar de tent uitvechten over zoiets vulgairs als geld. Oma was nog niet eens begraven en er was al ruzie over wie haar grafsteen zou moeten betalen.” Het geruzie hield nog bijzonder lang aan: Cristèles oma zou nog twee jaar (!) boven de grond blijven omdat de familieleden het maar niet eens werden. Dat mensen die zo dicht bij elkaar staan, zich zo kunnen laten gaan maakte zo’n indruk, dat ze de gebeurtenissen wilde laten terugkomen in een film. Je kunt dus wel stellen dat ‘Alma Viva’ een heel persoonlijke film is geworden, niet in de laatste plaats omdat de dochter van de regisseur de hoofdrol speelt.

Alves Meira geeft aan haar autobiografische relaas overigens wel een magisch-realistische draai. Amper tien jaar is de kleine Salomé (Lua Michel), die een bijzondere connectie heeft met haar oma (Ester Catalão). Hoewel het meisje in Frankrijk woont met haar moeder Aïda (Jacqueline Corado), gaat ze elke zomer naar Tras-os-Montes, een dorp waar haar grootmoeder leeft in het noordoosten van Portugal, waar de moderne tijd langzaam begint door te sijpelen in het dorpsleven. Salomé vermaakt zich opperbest. Ze gaat forelvissen met de oudere jongen Zé (Leonel Reis), probeert oma aan het twerken te krijgen en trekt veel op met de familieleden die in Portugal zijn gebleven, onder wie haar blinde oom Duantas (Duarte Pina) en tante Fatima (Ana Padrão), die het als haar plicht voelt om voor oma te zorgen nu zoveel familieleden naar het buitenland zijn vertrokken. Als we met Salomé kennismaken, bespiedt ze haar oma door een raam met geel glas, terwijl ze bidt voor de ziel van een man die net overleden is. Qua kleurstelling zet deze eerste scène gelijk de toon, want de ervaren cinematograaf Rui Poças laat de film baden in een schakering van warm goudgeel- en amberkleurig licht, die je het gevoel geven van een lome late zomeravond in het zonnige maar dorre Portugese landschap.

De man voor wie oma bad, blijkt getrouwd te zijn geweest met een andere vrouw uit het dorp, Gracinda (Martha Quina). Zij legt de schuld van de dood van haar echtgenoot bij Salomé’s oma, met wie hij een affaire had. Het zijn ontwikkelingen die de jonge Salomé allemaal nog boven de pet gaan. Omdat Alves Meira haar verhaal (dat ze overigens samen met Laurent Lunetta schreef) vertelt vanuit het perspectief van het meisje, krijgen we als kijker ook niet meteen antwoorden op al onze vragen. Dat we daardoor lang in het ongewisse blijven, zal niet elke kijker kunnen waarderen. Als oma plotseling komt te overlijden, valt echter het een en ander op zijn plek. Voordat ze haar laatste adem uitblies, verdacht ze Gracinda ervan haar te willen ombrengen met een vergiftigde forel. Nu ze dood is, komt Salomé’s moeder over vanuit Frankrijk. Ook oom Joaquim (Arthur Brigas) en zijn Franse echtgenote Cathie (Catherine Salée) komen naar het dorp. Vanaf het moment dat de familie samenkomt om te rouwen om oma, begint ‘Alma Viva’ pas echt op gang te komen. Want er is veel wrijving, niet alleen binnen de familie, maar ook met andere inwoners van Tras-os-Montes. Zonder al te veel los te laten over het vervolg, kunnen we wel zeggen dat de dorpelingen elkaar boven het dode lichaam van oma beginnen te beschuldigen van magie en hekserij. Ondertussen wordt Salomé achtervolgd door de dode geest van haar geliefde oma.

Alves Meira meandert van observationeel realisme naar verwonderende magie in haar portret van een Portugees dorp dat in de greep is van geloof en bijgeloof. Volksverhalen over duivels die meisjes najagen door de straten van het dorp, symboliseren het patriarchale juk van tradities en de ondergeschikte positie van vrouwen. Hekserij is zowel een zegen als een vloek die van moeder op dochter wordt doorgegeven. Zwijgend en vol ernst aanschouwt Salomé, overtuigend gespeeld door de jonge Michel, hoe het om haar heen langzaam maar zeker escaleert. Door de kijker door haar kinderblik te laten meekijken, wordt des te duidelijker hoeveel onrecht er hier gaande is. ‘Alma Viva’, wat overigens letterlijk ‘levende geest’ betekent, is niet overal even trefzeker, maar weet met zijn beklemmende sfeer te verbazen en te fascineren.

Patricia Smagge

Waardering: 3

Speciale vertoning: Club Imagine 2023
Bioscooprelease: 20 april 2023