Coming Out (1989)

Regie: Heiner Carow | 113 minuten | drama, romantiek | Acteurs: Matthias Freihof, Dagmar Manzel, Dirk Kummer, Michael Gwisdek, Werner Dissel, Gudrun Ritter, Walfriede Schmitt, Axel Wandtke, Pierre Sanoussi-Bliss, René Schmidt, Thomas Gumpert, Ursula Staack, Robert Hummel, Horst Ziethen, Gertraud Kreissig, Gudrun Okras, Dieter Okras, Joachim Pape, Cornelia Schirmer, Maria Planitzer, Charlotte von Mahlsdorf, Evelyn Opoczynski

Donderdag 9 november 1989 staat niet alleen bij onze oosterburen, maar bij mensen over de hele wereld in hun geheugen gegrift. Op die dag viel de Berlijnse Muur, wat het ultieme symbool was voor het einde van de Koude Oorlog. Op diezelfde negende november, kort voor deze historische gebeurtenis, ging de allereerste – en enige – film over het leven van homoseksuelen in Oost-Duitsland in première. Toen tijdens de vertoning van ‘Coming Out’ (1989) het nieuws bekend raakte, werd de film stopgezet zodat het publiek geïnformeerd kon worden over wat er buiten de bioscoopzaal allemaal aan de gang was. Naar verluidt was een ruime meerderheid van de aanwezigen zó overdonderd door de prent van Heiner Carow, dat ze éérst de film af wilden kijken, alvorens ze zich bij de joelende menigte zouden voegen. ‘Coming Out’ profiteerde optimaal van zijn moment van distributie en wordt ook nu nog altijd gelinkt aan de val van de muur.

De centrale figuur in ‘Coming Out’ is de jonge, progressieve leraar Philipp Klahrmann (Matthias Freihof), die recent een baan heeft gekregen op een middelbare school. Op een van zijn eerste dagen loopt hij in de hal letterlijk tegen zijn collega Tanja (Dagmar Manzel) op. Ze besluiten samen uit te gaan en van het een komt het ander. De twee beginnen een relatie, maar Philipp lijkt nooit echt op zijn gemak te zijn bij Tanja. Dat wordt alleen maar erger wanneer zij op een avond een oude vriend uitnodigt. Deze Jakob (Axel Wandtke) blijkt Philipp nog te kennen van vroeger; hij heeft zelfs een kortstondige relatie met hem gehad. De ontmoeting brengt Philipp nog meer aan het twijfelen over zijn seksualiteit dan hij al deed. Op zoek naar zijn identiteit besluit hij zich te bezatten in een gay bar. Als hij dan in de rij voor concertkaartjes de aantrekkelijke jonge Matthias (Dirk Kummer) tegen het lijf loopt, is het hek van de dam. De twee beginnen een gepassioneerde relatie, maar Philipp durft nog altijd geen keuze te maken. Als klap op de vuurpijl blijkt Tanja ook nog zwanger van hem te zijn en dat maakt het dilemma er voor Philipp er niet overzichtelijker op.

Regisseur Heiner Carow moest zich in allerlei bochten wringen om zijn controversiële project van de grond te krijgen. Staatsstudio DEFA besloot schoorvoetend de productie te financieren maar distantieerde zich onmiddellijk van de film. Op homoseksualiteit berustte in de communistische DDR een groot taboe, maar omdat Carow met ‘Die Legende von Paul und Paula’ (1973) een van de meest succesvolle films uit de geschiedenis van de studio had gemaakt, kon hij wel een potje breken. Het scenario van de film werd geschreven door Wolfram Witt. Een prachtig script. Eindelijk kregen de duizenden homo’s en lesbiennes in Oost-Duitsland een gezicht. Jarenlang hebben zij hun ware identiteit moeten onderdrukken en nu was daar dan eindelijk de vrijheid. Een prachtig toeval dat die bevrijding samenkwam met de val van dat ándere jarenlange juk dat ze met zich mee moesten torsen; de Berlijnse Muur. Boze tongen beweren dat de film heel wat minder memorabel zou zijn geweest wanneer zijn première niet met de belangrijkste gebeurtenis uit de recente Duitse geschiedenis was samengevallen, maar die veronderstelling moet je absoluut met een flinke korrel zout nemen.

‘Coming Out’ is namelijk een oprechte, sobere en integere film over de strijd die iemand met zichzelf kan voeren. Je wéét dat je anders bent, maar bent bang dat je niet geaccepteerd wordt als je niet in het keurslijf past dat men (in Philipps geval met name zijn moeder) voor je gereserveerd heeft. De unieke scènes in de underground gay scene van Oost-Berlijn (op locatie opgenomen) tonen aan hoe bang de homo’s zijn; niemand durft zijn ware identiteit te onthullen, uit angst voor de gevolgen die dat kan hebben. In dat licht bezien is het niet zo verwonderlijk dat Philipp – verbluffend geportretteerd door Matthias Freihof – niet aan zijn seksualiteit durft toe te geven. Je ziet dat hij gedurende de momenten als hij ‘in zijn rol’ zit niet op zijn gemak is. De melancholie druipt van deze twijfelaar af. Pas wanneer hij met Matthias samen is gooit hij alle schroom van zich af en toont hij zijn ware identiteit. Carow schoot hiervoor een prachtige, intense en intieme liefdesscène die opzettelijk in schril contrast staat met de overige beelden, die grauw, kil en grimmig zijn. Met dank aan cinematograaf Martin Schlesinger die een sterk staaltje vakwerk aflevert. Wat de film bovendien kracht geeft is dat Carow en Witt hun kijkers aan het einde niet een bepaalde richting op sturen, maar hen vrij laten zelf de puntjes op de i te zetten. Een gedwaagde keuze, maar het pakt goed uit.

Op het filmfestival van Berlijn werd Heiner Carow bekroond met een zilveren beer. ‘For a sensible movie about the dilemma of minorities and for the deep respect for human rights, humanity and tolerance expressed with it’, waren de lovende woorden van de jury. In het rijtje films over het uit de kast komen van homo’s en lesbiennes neemt ‘Coming Out’ een bijzondere plaats is. Niet alleen vanwege de historische context waarin de film het daglicht zag, maar zeker ook vanwege de zeer geslaagde uitvoering. Dit is een sterke karakterstudie van een jonge man die voor zijn gevoel nergens bij hoort en twijfelt over wie of wat hij nou eigenlijk is. Niet zozeer de gebeurtenissen zijn belangrijk, maar juist de reis die Philipp aflegt om te komen waar hij zichzelf kan zijn. Een prachtig integer drama waar iedereen – zeker niet alleen gays – intens van zal kunnen genieten.

Patricia Smagge