East of Eden (1955)

Regie: Elia Kazan | 115 minuten | drama | Acteurs: James Dean, Raymond Massey, Julie Harris, Richard Davalos, Burl Ives, Jo Van Fleet, Albert Dekker, Lois Smith, Harold Gordon, Nick Dennis

Marlon Brando en James Dean hebben veel gemeen. Beide filmlegenden waren iconen van de jeugdige rebellie: stoer, gekweld en kwetsbaar. Brando zag de opkomst van de zeven jaar jongere Dean, die idolaat van hem was, begin jaren vijftig met lede ogen aan. Hij beschuldige Dean er in zijn autobiografie ‘Songs My Mother Told Me’ van dat hij probeerde zijn grote idool te imiteren. En wie kijkt naar de manier van acteren en de levensstijl die beide acteurs zich in die tijd hadden aangemeten zal hem nog wel eens gelijk kunnen geven ook. Toch hebben zowel Brando als Dean – die nog geen 25 jaar oud werd – een even groot stempel gedrukt op de filmwereld.

In ‘East of Eden’ woont de strenge doch rechtvaardige Adam Trask (Raymond Massey) in de Salinas Valley samen met zijn twee volwassen zonen; de goede en brave Aron (Richard Davalos) en de onberekenbare en wispelturige Cal (James Dean). Zijn vrouw Kate (Jo Van Fleet) heeft hem jaren geleden verlaten en runt een bordeel in een stad. Uit diepe schaamte heeft de streng christelijke vader zijn zonen doen geloven dat hun moeder niet meer leeft. Maar op een dag ontdekt Cal de waarheid omtrent zijn moeder. Aanvankelijk haat hij haar en gebruikt hij haar om de liefde van zijn vader, die hij zo ontbeert, letterlijk te kopen. Als de vriendin van Aron, Abra (Julie Harris), steeds meer interesse toont voor de in haar ogen wat aparte Cal, roept dat bij Aron gevoelens op die gelijkenissen vertoont met het beroemde bijbelverhaal van Kaïn en Abel, die woonden in een land ten oosten van Eden.

‘East of Eden’ kan men beschouwen als het filmdebuut van James Dean, waarin het personage dat hij speelt heel dicht in de buurt komt met zijn eigen persoon. Ook hij had een stroeve relatie met zijn vader en net als zijn personage Cal kon hij zich nogal onberekenbaar gedragen (Dean leed aan stemmingswisselingen). Raymond Massey, die in de film zijn vader speelt, kreeg op de set een bloedhekel aan Dean omdat deze hem voortdurend op stang joeg. Regisseur Elia Kazan vond het, met het oog op een zo realistisch mogelijke vertolking, allemaal prima. Ook de rest van de cast doet zijn werk prima. Zo won Jo Van Fleet met haar ongewone rol als de moeder die haar man en kinderen in de steek liet de Oscar voor de beste vrouwelijke bijrol.

Ook Dean werd genomineerd voor een Oscar. Hoewel aanvankelijk – uitgerekend – Marlon Brando en rising star Paul Newman voor de rol van Cal werden gepolst, durfde Kazan het aan om de onervaren en jonge Dean te casten. Zijn vertolking van Cal Trask was intens en emotioneel; een perfect staaltje method acting. Er ging genoeg melancholie en verdriet achter zijn bravoure schuil om de rol te kunnen spelen. De film werd een succes en Dean groeide uit tot een ster. Helaas heeft die ster slechts eventjes kunnen stralen. Op 30 september 1955 kwam Dean om bij een auto-ongeluk. ‘East of Eden’ was de enige film die in de bioscopen draaide toen de acteur nog in leven was. De releases van ‘Rebel Without A Cause’ en – het nauwelijks afgeronde – ‘Giant’ kwamen te laat. Wie weet wat James Dean nog teweeg had kunnen brengen als hij zichzelf niet had doodgereden op zo’n jonge leeftijd? En zou hij dan ook net zo’n icoon zijn geworden als hij nu is? Nu zijn er slechts drie films die hem zijn status geven en ‘East of Eden’ is van die drie zeker niet de minste. Een film die iedere filmliefhebber in zijn collectie zou moeten hebben. Al is het alleen maar als eerbetoon aan James Dean.

Patricia Smagge

Waardering: 4

Bioscooprelease: 9 december 1955