El ángel exterminador (1962)
Regie: Luis Buñuel | 95 minuten | drama, fantasie | Acteurs: Silvia Pinal, Enrique Rambal, Claudio Brook, José Baviera, Augusto Benedico, Antonio Bravo, Jacqueline Andere, César del Campo, Rosa Elena Durgel, Lucy Gallardo, Enrique García Álvarez, Ofelia Guilmáin, Nadia Haro Oliva, Tito Junco, Xavier Loya, Xavier Massé, Ofelia Montesco, Luis Beristáin, Patricia Morán, Patricia de Morelos, Bertha Moss, Janet Alcoriza, Guillermo Álvarez Bianchi, Florencio Castelló, Arturo Cobo, David Hayyad Cohen, Pancho Córdova, Enrique del Castillo, Eric del Castillo, Jesús Gómez, Elodia Hernández, Luis Lomeli, Chel López, Rita Macedo, Ángel Merino, Roberto Meyer
Zijn hele leven werd Luis Buñuel bestookt met vragen naar de betekenissen van zijn films. Tot groot ongenoegen van de regisseur zelf, die dat dan ook niet onder stoelen of banken schoof. “This rage to understand, to fill in the blanks, only makes life more banal. If we could only find the courage to leave our destiny to chance, to accept the fundamental mystery of our lives, then we might be closer to the sort of happiness that comes with innocence.” Ook zijn film ‘El Ángel Exterminador’ uit 1962 bezorgde menigeen weer de nodige vraagtekens. Om maar van het gezeur af te zijn, verzon Buñuel – met zijn 62 jaar ook niet meer een van de jongsten en lang niet meer zo koppig als in zijn jonge jaren, dan maar een verklaring. Maar veel duidelijker werd het daarmee niet: “Basically I simply see a group of people who couldn’t do what they want to. That kind of dilemma, the impossibility of satisfying a simple desire, often occurs in my movies.”
Het verhaal van ‘El Ángel Exterminador’ is even simpel als absurd. Een aristocraat met de toepasselijke naam Nobile (Enrique Rambal) heeft een aantal van zijn societyvrienden uitgenodigd om in zijn villa te komen dineren na afloop van een opera. Maar er zijn vreemde dingen gaande in het huis. Nog voordat het diner kan worden opgediend, hebben de bedienden één voor één de onbegrijpelijke drang om het gebouw te verlaten. Uiteindelijk blijft alleen butler Julio (Claudio Brook) over om de gasten te dienen. Het diner is ondanks alles een groot succes en na het eten gaan de gasten zich tot in de late uurtjes te buiten aan drank, muziek en elkaar. Wanneer het feest is afgelopen, is iedereen eigenlijk te moe om naar huis te gaan en dus blijven ze allemaal slapen. De volgende ochtend willen ze dan eindelijk naar huis gaan, maar om de een of andere redenen kunnen ze de kamer niet meer uit. Niet omdat ze zijn opgesloten, maar omdat hen de wil ontbreekt om de kamer te verlaten. Deze situatie houdt uren en vervolgens dagen aan en eten en drinken worden schaars. In deze noodsituatie gooien de snobs hun maskers van gedistingeerdheid van zich af en komt hun ware aard naar boven.
‘El Ángel Exterminador’ is gebaseerd op een nooit opgevoerd noch gepubliceerd toneelstuk getiteld ‘Los Náufragos’ van José Bergamin. Het is een heerlijk sardonische zwarte komedie in de beste surrealistische traditie van Luis Buñuel, die ervan genoot de hogere sociale klasse keihard onderuit te halen. In een cultuur waarin niet menselijkheid maar etiquette de dienst bepaalt, legt de regisseur de hypocrisie en gekunsteldheid van de bourgeoisie op genadeloze wijze bloot. In principe is het routineuze leven en handelen volgens voorgeschreven regels en rituelen – het frequente accepteren van uitnodigen voor protserige candle light suppers en chique diners bijvoorbeeld – de last die de rijken der aarde hun hele leven met zich mee moeten torsen. Maar het passieve comfort van dat gewoontegetrouwe handelen creëert een isolatie van de rest van de maatschappij. Wanneer dit soort mensen van al hun pretentie worden ontdaan, zo beweert Buñuel, zijn het ook maar simpele en primitieve stervelingen. Of misschien nog wel erger dan dat… Er is alleen niemand die hen daarop wijst. Ironisch genoeg is het in ‘El Ángel Exterminador’ de terugkeer naar de routine die de radeloze snobs bevrijd uit hun zogenaamde ‘gevangenis’. Om vervolgens op zijn Buñuels weer keihard in eenzelfde soort situatie te belanden. Want, meent de regisseur, ze zullen het wel nooit leren…
Hoewel op het oog zware kost is ‘El Ángel Exterminador’ een van de meest toegankelijke surrealistische films van Luis Buñuel en goed geschikt als eerste kennismaking met het werk van deze eigenzinnige cineast. Hoewel de bedoeling van de filmmaker nooit helemaal duidelijk wordt – zo is nu eenmaal de traditie in Buñuels films – is dit een film waar de kijker heel goed zijn eigen interpretatie van kan geven. En de regisseur stimuleert dat ook door aan het begin van de film te verkondigen: “”The best explanation of this film is that, from the standpoint of pure reason, there is no explanation.”” De symbolische verwijzingen – met als meest in het oog springende voorbeeld de kleine kudde schapen die enkele malen opduikt – spreken voor zich. Uiteraard krijgt ook de katholieke kerk weer een veeg uit de pan. De film is sober en in zwart-wit geschoten om het desperate gevoel en de kilte van de personages aan de kijker mee te geven en geen onnodige energie te verspillen aan randzaken. Het acteerwerk is zonder uitzondering sterk, al steekt niemand van de volledig Spaans-Mexicaanse cast er echt bovenuit.
‘El Ángel Exterminador’ is een vrij toegankelijke prent van Luis Buñuel, die ondanks zijn surrealistische inslag toch voor de meesten goed te duiden is. Op ijzersterke wijze legt de regisseur de tekortkomingen van de pretentieuze bourgeoisie bloot. Een heerlijk staaltje cynisme van de meester-cynicus zelf!
Patricia Smagge