Freaks (1932)

Regie: Tod Browning | 64 minuten | drama, horror | Acteurs: Wallace Ford, Leila Hyams, Olga Baclanova, Roscoe Ates, Henry Victor, Harry Earles, Daisy Earles, Rose Dione, Daisy Hilton, Violet Hilton, Schlitze, Josephine Joseph, Johnny Eck, Frances O’Connor, Peter Robinson, Olga Roderick, Koo Koo, Prince Randian, Martha Morris, Elvira Snow, Jenny Lee Snow, Elizabeth Green, Angelo Rossitto, Edward Brophy, Matt McHugh, Ernie Adams, Jerry Austin, Louise Beavers, Sidney Bracey, Albert Conti, Tiny Doll, Edith, Delmo Fritz, Murray Kinnell, Tom London, Michael Visaroff

Dwergen, Siamese tweelingen, punthoofden, mensen met te weinig of juist te veel ledematen, tweeslachtigen, kip- en struisvogelachtigen, menselijke skeletten, slangenmensen en andere misvormde mensen vormden aan het begin van de twintigste eeuw een ware attractie. Op kermissen, jaarmarkten en in circussen werden ze tentoongesteld en uitgebuit. Mensen betaalden grof geld om deze ‘freaks’ met eigen ogen te aanschouwen en te bespotten. Dat ook misvormde mensen gevoelens hebben en liefde nodig hebben, drong pas later door. Regisseur Tod Browning, die het circusleven van dichtbij meemaakte doordat hij jarenlang als slangenmens de kost verdiende, kreeg aan het begin van de jaren dertig de opdracht een horrorfilm te maken waarin deze menselijke ‘gedrochten’ een hoofdrol spelen. Browning filmde in 1931 ‘Dracula’, met daarin valide mensen uitgedost als ‘monsters’. Om het allemaal nóg enger te maken moest er een rariteitenkabinet van vlees en bloed aan te pas komen in ‘Freaks’ (1932).

De film werd losjes gebaseerd op het korte verhaal ‘Spurs’ van Tod Robbins, dat Browning kreeg van de dwerg Harry Earles, die tevens een van de hoofdrollen zou spelen. De regisseur was er direct van onder de indruk en besloot ermee aan de slag te gaan. Het kan bijna niet anders of hij zag de controverse die zijn film zou aanwakkeren mijlenver aankomen. Het verhaal speelt zich af binnen een circusgemeenschap, waar ‘freaks’ en ‘gewone’ mensen naast elkaar leven. Harry Earles speelt Hans, een dwerg die hopeloos verliefd is op de knappe trapezewerkster Cleopatra (Olga Baclanova). Zij heeft echter al een verhouding met de sterke man Hercules (Henry Victor) en bedenkt samen met hem een plannetje om het fortuin te bemachtigen dat Hans kort voordien heeft geërfd: ze zal met hem trouwen en hem vervolgens vergiftigen. Tijdens de bruiloft treitert en beledigt Cleopatra de dwergen en mismaakten (voor de try-outs kwam een ongekend groot rariteitenkabinet bijeen om auditie te doen) op een vreselijke manier. In haar woonwagen doet ze vergif in het drinken van Hans, maar de dwergen overvallen haar en verijdelen haar plannen. Ze besluiten om op een meedogenloze manier wraak te nemen.

‘Freaks’ mag dan Brownings meest memorabele film zijn, de prent betekende tegelijkertijd het einde van zijn veelbelovende carrière. Er werd schande gesproken van het feit dat hij misvormde mensen inzette en de film werd in onder meer de VS, Groot-Brittannië en Australië jarenlang verbannen. Ook de Amerikaanse distributeur MGM besloot zich – na een uit de hand gelopen voorvertoning voor een testpubliek en talloze tevergeefse aanpassingen van de kant van Browning – uiteindelijk terug te trekken uit het project, waarna ‘Freaks’ in handen viel van de notoire kermisexploitant Dwain Esper, die de film onder misleidende namen als ‘Nature’s Mistakes’ en ‘Forbidden Love’ vertoonde tijdens zijn roadshows. Pas later werd de prent in ere hersteld als cultklassieker in de traditie van Brownings tijdgenoten Luis Buñuel en Alain Robbe-Grillet. Hoewel ‘Freaks bedoelt is als horrorfilm – in die tijd waren monsters als Dracula en Frankenstein immens populair – heeft de regisseur er vooral een drama van weten te maken, dat bij vlagen zelfs ontroert. Opvallend daarbij is dat Browning een en ander zó gefilmd heeft dat onze sympathie uitgaat naar de ‘freaks’ in plaats van naar de valide personages, die hen pesten en in de maling nemen. Dat de mismaakten hun gram willen halen is dan ook een logisch gevolg. Echt eng wordt het niet, al zijn er wel momenten waarop de onderhuidse spanning zindert (met name het bruidsbanket en de wraakactie).

Van het acteerwerk hoeft ‘Freaks’ het – uiteraard – niet te hebben. De meeste acteurs zijn louter vanwege hun misvormde uiterlijk in de film beland. Opvallend zijn met name de aandoenlijke Schlitze – een mannelijke pinhead die gecast werd als meisje, het slangenmens Prince Randian – die zonder armen en benen door het leven gaat en aantoont dat hem dat niet belet om een sigaret aan te steken en half-boy Johnny Eck, wiens lichaam bij zijn middenrif ophoudt. Vrijwel alle ‘freaks’ verdienden de kost met hun merkwaardige uiterlijk, dus ze waren de aandacht gewend en pasten zich gauw aan in Hollywood. Het mogen dan geen beste acteurs zijn, in hun rol als zichzelf brengen ze een opmerkelijke professionaliteit voor de dag. Voor de ‘valide’ personages had men eigenlijk sterren als Myrna Loy, Victor McLaglen en Jean Harlow op het oog, maar zij vertikten het om naast een stelletje ‘freaks’ te figureren. Alle aandacht zou immers uitgaan naar hun mismaakte medespelers en bovendien waren ze bang dat hun imago schade zou oplopen als ze in zo’n controversiële film zouden spelen. Enkele Europese acteurs waren wel bereid een bijdrage te leveren, onder wie Wallace Ford, Olga Baclanova en Leila Hyams. Hun acteerwerk is echter van een bedroevend laag niveau. Het camerawerk is degelijk maar aan de editing schort het hier en daar wel een beetje. Maar acteerprestaties en technische aspecten zijn absoluut ondergeschikt aan de sociale impact die deze prent heeft gehad.

‘Freaks’ is in alle opzichten een opmerkelijke film. Geen enkele samenvatting kan deze prent recht doen: het is een film die je zelf moet zien en ondergaan. Een film bovendien die zijn tijd ver vooruit was. Het publiek was in de jaren dertig simpelweg nog niet klaar voor deze confrontatie. Al is hun geschokte reactie wellicht uit te leggen als bewijs dat er een verandering werd ingezet. Na die tijd is men gehandicapten en mismaakten namelijk als mens gaan behandelen in plaats van als een attractie. Browning heeft daar met zijn film zeker een rol in gespeeld. Helaas kostte hem dat wel zijn carrière. ‘Freaks’ is een film die iedereen eigenlijk minimaal een keertje gezien moet hebben. Niet omdat het nou zo’n geweldige film is, want verhaal, acteerwerk en technische kwaliteiten vallen in feite erg tegen. Spannend en eng is het al helemaal niet – wat eigenlijk wel de bedoeling was. Maar de wonderlijke cast is interessant genoeg om het er eens op te wagen. Laat je ontroeren door deze bijzondere mensen, die van hun handicap hun grootste kracht wisten te maken.

Patricia Smagge